Wystawa Ziem Odzyskanych

Autor: Jakub Tyszkiewicz

Kulminację i jednocześnie zakończenie pierwszego etapu propagandy tzw. Ziem Odzyskanych, stanowiła monumentalna Wystawa Ziem Odzyskanych (WZO), uroczyście otwarta 21 lipca 1948 r. O jej powstaniu zadecydowano w Warszawie, we wrześniu 1947 r. Prace przygotowawcze we Wrocławiu rozpoczęły się już jesienią. Uczestniczyły w nich także instytucje zaangażowane w realizację programu tzw. polskiej myśli zachodniej, jeszcze w II Rzeczypospolitej (przede wszystkim Polski Związek Zachodni z Poznania). Współdziałały one z komunistami przy tworzeniu propagandy „Ziem Odzyskanych”. Nowe władze chętnie sięgały po argumenty wypracowane wcześniej przez te środowiska, by uprawomocnić swoje rządy. Dzięki temu komuniści przedstawiali siebie jako jedyną siłę zdolną do przejęcia i zagospodarowania tych terenów. Początkowo ekspozycja miała mieć antyniemiecki charakter i przedstawić Polskę w nowych, pojałtańskich granicach jako państwo stabilne politycznie, ekonomicznie i kulturalnie oraz podkreślić odwieczny związek przejętych terenów z Macierzą i ich znaczenie dla zmiany struktury gospodarczej kraju (zwłaszcza Wybrzeża i Odry). Ważny element ekspozycji stanowiło pokazanie osiągnięć w odbudowie zniszczeń.

Na WZO odcisnęło jednak swoje piętno coraz większe podporządkowanie władz komunistycznych dyrektywom płynącym z Kremla. W czerwcu 1948 r., tuż przed jej otwarciem, podjęto decyzję o zmianie propagandowego charakteru ekspozycji. Stała się programowo imprezą antyimperialistyczną. W ostatniej chwili wprowadzano elementy podkreślające rolę Związku Radzieckiego, zasługi komunistów w procesie zaludnienia oraz odbudowy „Ziem Odzyskanych” oraz znaczenie kolektywizacji rolnictwa. Wyeliminowano także wszystkie akcenty religijne i kościelne. Na zasadnicze zmiany było już jednak za późno. Pomimo dokonanych w ostatniej chwili poprawek, wystawa zachowała częściowo swój pierwotny charakter, wypracowany przez osoby przygotowujące ekspozycję, związane z przedwojennymi i okupacyjnymi ośrodkami tzw. myśli zachodniej.

Wystawa koncentrowała się wokół Hali Stulecia i na poniemieckich terenach wystawowych, gdzie znajdowała się część problemowa i ekspozycja społeczno-gospodarcza. WZO zwiedziło ponad 1,5 mln osób. W czasie 100 dni jej trwania, Wrocław stał się tymczasową stolicą Polski. Tutaj organizowano ogólnopolskie i międzynarodowe kongresy, zjazdy i liczne imprezy artystyczne. Najważniejszym z nich był Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju z udziałem wielu luminarzy europejskich. Pomimo politycznego i propagandowego wydźwięku WZO przyczyniła się zapewne do integracji nowych, polskich mieszkańców Wrocławia. Ogromne fundusze centralne wydane na przygotowanie wystawy umożliwiły uporządkowanie części miasta. Pozytywne skutki szybko zostały zaprzepaszczone. Władze w Warszawie podjęły decyzję o rabunkowej rozbiórce Wrocławia, znanej pod nazwą „odzysku cegły” w latach 1949–1955.