Rozpoczęta 1 września 1939 r. niemieckim atakiem na Polskę II wojna światowa trwała w Europie do 9 maja 1945 r. Działania wojenne oraz towarzysząca im nazistowska polityka okupacyjna w stosunku do narodów podbitej Europy odcisnęły trwały ślad w pamięci i na życiu wielu milionów ludzi.
Trzeba pamiętać, że dzisiaj kojarzone z Wrocławiem ziemie dolnośląskie, w latach przed 1945 r. były ważną częścią państwa niemieckiego oraz III Rzeszy, a ich stolica, zwana wtedy Breslau była ważnym centrum życia społecznego, kulturalnego i naukowego całego tego regionu. Ta spuścizna odcisnęła piętno również na przybyłych tutaj po 1945 r. Polaków, którzy zmuszeni zostali do oswojenia tych ziem.
Walki wojenne bardzo długo oszczędzały te tereny, jednak ostatecznie zebrały swe krwawe żniwo w ofiarach ludzkich oraz olbrzymich zniszczeniach, które dotknęły nie tylko Wrocław, nazwany niemiecką twierdzą „Festung Breslau”, ale także wiele innych miejscowości.
17 sierpnia – gestapo zamknęło polską szkołę powszechną we Wrocławiu, a kilkanaście dni później, w przeddzień wybuchu wojny zamknięto także Dom Polski, będący siedzibą wielu organizacji polonijnych.
23–24 sierpnia – w Moskwie podpisano pakt Ribbentrop-Mołotow. Przewidziano w nim podział strefy wpływów „w wypadku politycznych i terytorialnych zmian” na obszarze Polski.
1 września – z lotniska na Gądowie startują na Polskę pierwsze niemieckie bombowce, a pancernik „Schleswig-Holstein” o godz. 4.45 rozpoczyna atak na Westerplatte.
jesień – docierają na Dolny Śląsk pierwsze transporty jeńców wojennych oraz robotników przymusowych z Polski.
maj – powstał obóz koncentracyjny (KZ) Gross-Rosen w Rogoźnicy koło Strzegomia, jako filia obozu Sachsenhausen. W kolejnych latach rozbudowano obóz od tzw. małego obozu składającego się z czterech bloków do tzw. dużego obozu, przeznaczonego dla robotników przymusowych ściąganych ze wszystkich krajów podbitych przez III Rzeszę. (KZ) Gross-Rosen miał cztery filie-obozy pracy, w tym jeden we Wrocławiu. W szczytowym momencie liczba robotników przymusowych osiągnęła 256 tys.
maj–czerwiec – na terenie Wrocławia działa polska organizacja konspiracyjna „Olimp” składająca się z robotników przymusowych oraz członków lokalnej Polonii, która prowadziła szeroki wachlarz działań: od pomocy więźniom, przez utrzymywanie łączności między więźniami oraz prowadzenie akcji sabotażu. Jednym z prominentnych współpracowników był dr Stefan Kuczyński. Struktury tej organizacji zostały rozpite przez Gestapo w 1942.
wrzesień – Śląsk znany był w III Rzeczy jako „schron przeciwlotniczy”, ponieważ nie był bezpośrednio narażony na działania wojenne i bombardowania. Z tej przyczyny już od września 1942 przerzucano na te tereny strategiczne dla państwa zakłady produkcyjne, do których obsługi ściągano coraz więcej jeńców wojennych i robotników przymusowych, których apogeum osiągnięto w 1944 r., gdy na Śląsku było 1 113 tys. zatrudnionych.
styczeń – rozbito struktury sekcji wywiadu polskiej Komendy Głównej Związku Walki Zbrojnej „Stragan”, której celem działania było zbieranie informacji wywiadowczych oraz prowadzenie akcji sabotażu.
23 kwietnia – wczesnym rankiem Dworcem Głównym we Wrocławiu wstrząsnął potężny wybuch. Armia Krajowa zaatakowała Niemców na terenie II Rzeszy w centrum Wrocławia, a dokonała tego mało znana jednostka ZAGRALIN
wrzesień – Albert Speer będący ministrem uzbrojenia wydał polecenie opracowania planów budowy kompleksu podziemnych budowli w ramach operacji Riese (Olbrzym) w okolicach Walimia, Głuszycy i Jedliny Zdroju.
20 lipiec – zamach na Hitlera dokonany przez Clausa von Stauffenberga doprowadził do szerokich reperkusji i śledztw, w ramach których aresztowano i stracono m.in. śląskiego arystokratę Helmuta von Moltkego, będącego członkiem intelektualno-artystycznej opozycji antyhitlerowskiej zwanej Kręgiem z Krzyżowej (Kreisauer Kreis).
27 lipiec – przedstawiciele PKWN podpisali w Moskwie porozumienie o polsko-radzieckiej granicy państwowej biegnącej wzdłuż linii Curzona, rzekomo według zasad etnicznych. W zamian, władze ZSRR miały poprzeć starania o granicę na Odrze i Nysie, czyli powrót Polski na „ziemie piastowskie”, jak to określano w oficjalnym przekazie. W czasie rozmów w Moskwie członkowie PKWN próbowali nieśmiało dyskutować w sprawie pozostawienia Lwowa i zasobnego w złoża ropy naftowej Zagłębia Borysławskiego po stronie polskiej, ale sugestie te Stalin odrzucił.
25 sierpnia – Wrocław zostaje ogłoszony przez Hitlera zamkniętą twierdzą „Festung Breslau”.
październik – rozpoczynają się bombardowania Wrocławia, Śląsk przestaje być „schronem przeciwlotniczym Rzeszy”.
7 października – dekret Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego ustanawiający Państwowy Urząd Repatriacyjny, który ma zająć się koordynacją działań osiedleńczych na nowych terenach.
19 stycznia – Gauleiter Karl Hanke wydaje tragiczny w skutkach rozkaz o przymusowej ewakuacji ludności cywilnej podczas bardzo surowej zimy i przy braku środków transportu. Schyłek wojny rozpoczął wielkie przemieszczenia ludności. Uchodząc przed Armią Czerwoną, w styczniu 1945 r. na zachód i południe wyruszyły kolumny niemieckich cywilów. Koleją, wozami lub pieszo, podczas surowej zimy, nierzadko pod ostrzałem, uciekały całe rodziny, wsie i miasta. Dziesiątki tysięcy zginęły na drogach. Marszem śmierci stała się ewakuacja wrocławian podczas której zginęło 90 tys. ludzi. Północna i środkowa część regionu wyludniła się, ale w Festung Breslau pozostało nadal ponad 200 tys. cywilów.
20 stycznia – władze ZSRR oficjalnie ustaliły polską granicę tymczasową na Odrze i Nysie Łużyckiej, włączając tereny dzisiejszego Dolnego Śląska w granice państwa polskiego.
luty – pod miasto podeszła Armia Czerwona, niewiele zrobiono, by ową twierdzę faktycznie przygotować do obrony. Nawet z ewakuacją ludności cywilnej zwlekano do ostatniej chwili i przeprowadzono ją dopiero w obliczu rychłego zamknięcia oblężenia. Ewakuacji, połączonej z mordami, podlegali więźniowie obozów koncentracyjnych. Pierwsze sowieckie uderzenie na Wrocław nastąpiło z marszu w połowie lutego 1945 r. Rosjanie wdarli się do miasta od południa, ale po początkowych sukcesach impet ich natarcia wygasł w obliczu zaciętej obrony.
luty – wojska radzieckie wkraczając na tereny Dolnego Śląska, traktowałyje jako zdobyczne („trofiejne”). Rozporządzenie podpisane przez Stalina pozwalało im na wywóz majątku z terenów poniemieckich. Zajmowały się tym specjalne oddziały techniczne. Proceder ten był uprawiany nawet po przejęciu władzy przez polską administrację. Największe szkody przyniosły demontaże tylko częściowo uszkodzonych fabryk (ponad 210 obiektów), w tym zakładów Linke-Hofmann-Werke, lotniczych i maszynowych, które mogły być szybko uruchomione. Całkowicie zdemontowano trakcję linii kolejowej między Wrocławiem a Jelenią Górą, a także nowoczesną elektrownię w Siechnicach.
marzec – pomimo wielkiej akcji propagandowej sterowanej przez Goebbelsa upadają kolejno Zgorzelec oraz Lubań.
1 kwietnia – drugi generalny szturm na Festung Breslau nastąpił w wielkanocny poniedziałek Po huraganowym ogniu artylerii i ze wsparciem czołgów Sowieci uderzyli na miasto od południowego zachodu. Po zaciętych walkach zdobyli oni ważne dla twierdzy lotnisko na Gądowie i przełamali niemiecką obronę. I tylko błąd sowieckiego dowództwa oraz szybkie użycie przez nowego komendanta twierdzy, gen. Hermanna Niehoffa wszystkich odwodów, umożliwiły powstrzymanie tego natarcia. Miasto nie zostało zdobyte, choć zapłaciło za to straszną cenę. Szczególne straty dla zabytkowego centrum przyniósł tzw. nalot wielkanocny.
11 kwietnia – powstaje Komenda Wojewódzka Milicji na Dolnym Śląsku w Oleśnicy. Jest to pierwsza siedziba komendy, którą założył na tych ziemiach świeżo przybyły batalion.
21 kwietnia – w Moskwie premier kierowanego przez komunistów Rządu Tymczasowego RP Edward Osóbka-Morawski i premier ZSRR Józef Stalin podpisali „Traktat o przyjaźni, wzajemnej pomocy i współpracy” obu krajów. Układ w sposób oficjalny sankcjonował podległość nowych polskich władz wobec Moskwy i sankcjonował wytyczony przez Sowietów przebieg nowej polskiej granicy wschodniej.
6 maja – podpisano kapitulację Festung Breslau. Kończyła ona ponad trzymiesięczne walki o Wrocław, jakie stoczyli ze sobą Rosjanie i Niemcy. Załoga twierdzy liczyła ogółem około 50 tys. żołnierzy. Ostatecznie Breslau skapitulował cztery dni po upadku Berlina. Miasto straciło 50–75% procent swej zabudowy. Do niewoli dostało się ponad 45 tys. obrońców. W walkach zginęło około 6 tys. niemieckich żołnierzy. Liczba ofiar wśród cywilów sięgała 170 tys.
W pierwszych dniach po kapitulacji Festung Breslau spłonęło ok. 2 tys. obiektów. Szczególne straty przyniosło spalenie księgozbioru z Instytutu Wschodniego (ok. 300 tys. cennych dzieł), w kościele św. Anny na Wyspie Piaskowej.
7 maja – w Zgorzelcu wysadzono wszystkie mosty.
8 maja – w Berlinie podpisano akt bezwarunkowej kapitulacji hitlerowskiej III Rzeszy.
Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Bez utworów zależnych 3.0 Polska (CC BY-NC-ND 3.0 PL)
Więcej informacji tutaj.
Dolnośląska Teka Edukacyjna traktowana jest jako kompletny zbiór, przedziały czasowe (1939-1945; 1946-1969; 1970-1990) są zamkniętymi utworami i każde dodatkowe użycie poszczególnych elementów strony (np. zdjęć) wymaga odrębnej pisemnej zgody.
