Lwowskie tradycje powojennego Wrocławia

Autorka: Anita Soroko

Najpierw do powojennego Wrocławiu przybyła ze Lwowa nauka. Trzy dniu po kapitulacji zamienionego w płonące gruzowisko miasta przyjechała grupa lwowskich uczonych z misją zabezpieczenia mienia dla przyszłego życia akademickiego polskiego Wrocławia. Niewiele później z wysiedlanego Lwowa przyjechała cała rzesza profesorów wszystkich niemal dyscyplin, by zorganizować we Wrocławiu życie akademickie. Przybyli też lwowscy kapłani, tramwajarze, gazownicy, elektrycy i kolejarze. Wrocławskie instytucje po wojnie tworzyli lwowscy architekci, urbaniści i muzealnicy. Pojawiły się knajpy o swojsko brzmiących nazwach, lwowskie piekarnie, lwowski fryzjer, lwowskie tradycje kulinarne i świąteczne. Na ulicach słychać było charakterystyczny zaśpiew, słynny lwowski bałak, wykorzystywany przez twórców kabaretowych. W ślad za akademikami przeniesiona została do Wrocławia kultowa we Lwowie instytucja – Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Przekazany przez rząd radzieckiej Ukrainy zbiór muzealny, mimo iż stanowił skromny ułamek kolekcji pozostawionych we Lwowie, pozwolił na stworzenie Muzeum Państwowego (dziś Muzeum Narodowe). Przyjechała też do Wrocławia Panorama Racławicka. Wraz z lwowskimi kapłanami przyjechały kresowe obrazy religijne. W 1956 r. w sercu miasta, na Rynku, niedaleko swoich rękopisów przechowywanych w Ossolineum, stanął lwowski pomnik hr. Aleksandra Fredry. W 1975 r. do Wrocławia przyjechała Panorama Plastyczna Dawnego Lwowa, sprowadzona przez rodzinę Janusza Witwickiego. Wrocławskich lwowiaków łączyły wielkomiejskie zwyczaje i galicyjskie tradycje społeczne. Im silniejsza była nostalgia za niepowtarzalnym klimatem przedwojennego Lwowa, tym silniejsza była o nim pamięć. Pamięć o mieście, które będąc ostoją kresowego patriotyzmu, słynęło z wielokulturowej otwartości. Pamięć o znakomitym ośrodku akademickim, w którym została założona większość polskich towarzystw naukowych, a genialne myśli matematyków tłoczyły się przy stoliku kawiarni Szkockiej. Nie zapomniano o mieście słynącym z dowcipu głoszonego w audycjach „Wesołej Lwowskiej Fali”. Pamięć ta, tłumiona przez władze PRL-u, dla której była źródłem „antypaństwowej reakcji”, wielokrotnie dawała znać o sobie w latach komunistycznego reżimu. Fenomenem integracji postlwowskiej społeczności, wspieranej profesorskim autorytetem, były powojenne społeczne komitety we Wrocławiu powstałe dla ocalenia rodzimego dziedzictwa. Komitet Uczczenia Pomordowanych Lwowskich Pracowników Nauki społeczną inicjatywą zdołał doprowadzić do odsłonięcia pomnika poświęconego bestialsko zamordowanym lwowskim profesorom, de facto nauczycielom wrocławskich akademików.

Komitet, a właściwie trzy powojenne komitety Panoramy Racławickiej, doprowadziły do udostępnienia wrocławianom tego wyjątkowego malowidła w nowocześnie wyposażonej rotundzie. Było to jedno z najważniejszych wydarzeń kulturalnych lat 80 xx w. Pamięć o Lwowie przetrwała i doczekała się czasu przemian demokratycznych. W 1988 r. powstało, a właściwie wyszło z podziemia, Towarzystwo Przyjaciół Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, a oparty na piosenkach lwowskiej ulicy spektakl wystawiony przez Teatr Kalambur A kto z nami trzyma sztamy bił rekordy popularności! Na cmentarzu przy ul. Smętnej stanął Pomnik Orląt Lwowskich. Po latach swój status skarbnicy narodowej pamięci odzyskało Ossolineum, a znajdująca się w ossolińskich zbiorach Panorama Plastyczna Dawnego Lwowa prezentowana jest w Hali Stulecia.

Dziś dawni lwowiacy są wrocławianami, ale genius loci Lwowa wciąż odczuwalny jest w atmosferze współczesnego Wrocławia.

Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Autorka: Anita Soroko

Zakład Narodowy im. Ossolińskich założony został we Lwowie 200 lat temu, przez oświeconego patriotę, uczonego i bibliofila, hrabiego Józefa Maksymiliana Ossolińskiego. Fundacja powołana w trosce o ratowanie polskiej tożsamości narodowej składała się z biblioteki, wydawnictwa i muzeum, powstałego na mocy porozumienia z wybitnym kolekcjonerem sztuki, księciem Henrykiem Lubomirskim.

Ossolineum przez lata swego istnienia zyskało wśród Polaków ogromne znaczenie i autorytet. Przełomem w dziejach Zakładu były lata II wojny światowej i kolejne okupacje Lwowa. Bibliotekę i wydawnictwo wcielono w struktury ukraińskie, muzeum zlikwidowano, a jego zbiory zostały rozproszone. W 1946 r. Ossolineum przeniesione zostało do Wrocławia, dokąd trafiła część zbiorów oddana przez rząd sowiecki oraz odnalezione kolekcje ewakuowane przez Niemców ze Lwowa w 1944 r. We wrocławskim Ossolineum znaleźli się lwowiacy związani z tą placówką przed wojną.

Struktura Ossolineum po wojnie nie została odtworzona w dawnym kształcie, Zakład stracił status fundacji, odzyskując go dopiero w 1995 r. W 2002 r. na Zamku Królewskim w Warszawie Adolf Juzwenko, dyrektor Ossolineum, podpisał z potomkami ostatniego przedwojennego kuratora, Andrzeja Lubomirskiego, tzw. Uroczyste Postanowienie o odtworzeniu Muzeum Lubomirskich. Od 2003 r. pozostałe we Lwowie zbiory są systematycznie digitalizowane.

Panorama Racławicka

Autorka: Anita Soroko

Bitwa pod Racławicami – monumentalne malowidło panoramiczne autorstwa Jana Styki i Wojciecha Kossaka, namalowane zostało w stulecie Insurekcji Kościuszkowskiej. Prezentowane w specjalnie wybudowanej rotundzie w Parku Stryjskim było wielką atrakcją Lwowa. Liczba zwiedzających sięgała rocznie 75 tys. W czasie wojny obraz został uszkodzony. Dzieło nawinięte na ogromny walec zabezpieczono w kościele Bernardynów. Po wojnie władze radzieckie zwróciły obraz Polsce i został on przewieziony do Wrocławia. Na oglądanie Panoramy w całości wrocławianie musieli jednak czekać prawie czterdzieści lat. Starania o udostępnienie dzieła, zależne od politycznego klimatu, nabrały rangi symbolu walki o przemiany demokratyczne. W kolejnych powojennych latach uformowały się w sprawie Panoramy trzy komitety. Dopiero ostatni z nich, utworzony po sierpniu 1980 r., Społeczny Komitet Panoramy z prof. Alfredem Jahnem na czele, doprowadził do ekspozycji zakonserwowanego malowidła. Rotunda projektu Ewy i Marka Dziekańskich, wybudowana w stanie surowym w 1967 r., została nowocześnie wyposażona na otwarcie w czerwcu 1985 r. Prezentacja dzieła stała się jednym z najważniejszych wydarzeń kulturalnych we Wrocławiu w latach 80. xx w. Rokrocznie Panoramę odwiedza ok. 300 tys. gości.