22 Lipca - 22 Lipca w PRL-u nazwa najważniejszego święta państwowego. Po II wojnie światowej tą datą komunistyczne władze zastąpiły Narodowe Święto Niepodległości, obchodzone 11 listopada dla upamiętnienia rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 roku.

Biuro Polityczne Komitetu Centralnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej - (w skrócie Biuro Polityczne KC PZPR lub z ros. „Politbiuro”) - razem z Sekretariatem KC PZPR główny organ kierowniczy PZPR. W jego skład wchodziło zwykle od 9 do 15 członków, posiadających pełne prawo głosu, oraz kilku zastępców członka Biura Politycznego, bez pełnego prawa głosu. Wzorowane na podobnym organie KC KPZR, było faktycznym ośrodkiem decyzyjnym władz komunistycznych. Tam zapadały kluczowe decyzje polityczne, a członkowie Biura Politycznego nadzorowali powierzone sobie poszczególne ministerstwa i resorty.

Bony towarowe PeKaO - środek płatniczy stosowany w PRL-u podczas zakupów sklepach PeKaO, które z czasem zostały przekształcone w sklepy Przedsiębiorstwa Eksportu Wewnętrznego – „Pewex” i „Baltona” (przeznaczona dla marynarzy i rybaków). W obu tych sieciach można było zakupić atrakcyjne, a niedostępne na rynku krajowym, artykuły gł. spożywcze lub przemysłowe, często pochodzące z Zachodu.

Centralna Rada Związków Zawodowych (CRZZ) - naczelny organ Zrzeszenia Związków Zawodowych (ZZZ), działała w latach 1949–1980. Kierowała działalnością i zarządzała funduszami związków zawodowych, reprezentowała je wobec władz państwowych i za granicą, zapewniała politykę, organizację i kadrową kontrolę związków zawodowych przez PZPR. Lokalnymi odpowiednikami CRZZ były Wojewódzkie Rady Związków Zawodowych, do 1975 r. działały także powiatowe, miejskie i dzielnicowe rady związków zawodowych. Przewodniczący A. Zawadzki (1949–1950), W. Kłosiewicz (1950–1956), I. Loga-Sowiński (1956–1971), W. Kruczek (1971–1980), J. Szydlak (II–VIII 1980), R. Jankowski (VIII–XII 1980);. W grudniu 1980 r., po wystąpieniu z ZZZ wszystkich związków zawodowych, zaprzestała działalności.

Ceny urzędowe - ustalenie ceny na usługi, artykuły, towary jest zastrzeżone do swobodnej decyzji stron umowy, co jest przejawem zasady swobody umów między stronami. Wyjątkiem od tej zasady są ceny urzędowe – narzucone przez państwo. Praktyka obowiązująca w PRL

Cenzura prewencyjna lub represyjna - (termin cenzura wywodzi się od łacińskiego censere, czyli osądzać i w takim rozumieniu oznacza selektywne przekazywanie informacji) polegała np. na kontroli publikacji przed ich ukazaniem się w druku, na scenie itp. Cenzura prewencyjna oznaczała sprawowanie kontroli urzędniczej nad przekazami jeszcze nie opublikowanymi, a cenzura represyjna na poszukiwaniu, karaniu i ewentualnym wycofywaniu z obiegu wydawniczego materiałów, które już się na niego przedostały i nie zostały ocenzurowane przed publikacją.

Chuligan - osoba łamiąca zasady współżycia społecznego: biorąca udział w bójkach, dokonująca dewastacji mienia publicznego, popełniająca drobne przestępstwa. Tym mianem komunistyczna propaganda PRL określała w oficjalnym przekazie uczestników protestów antypaństwowych z lat 1956 – 1989.

Cinkciarz - to potocznie nazywano osoby, które w czasie PRL-u nielegalnie handlowały walutami i bonami towarowymi (wolny obrót był zakazany). Nazwa pochodzi od angielskiego zwrotu „change money”, który cinkciarze wymawiali „cieńć many”. Władze PRL nieoficjalnie akceptowały ten proceder. Społeczeństwo oceniało, że środowisko „cinkciarzy” współpracowało z MO, SB i komunistycznym wywiadem.

Czarny rynek - w PRL-u pojęcie obejmujące obrót towarami nielegalnymi lub legalnymi poza oficjalną, kontrolowaną przez państwo dystrybucją. To także świadczenie usług (np. naprawczych, budowlanych) bez zezwoleń, rejestracji, opodatkowania.

Czyn partyjny - (także czyn społeczny) – to fizyczna praca organizowana przez władzę, często w niedziele lub święta. Z reguły prace polegały na sprzątaniu, grabieniu śmieci, sadzeniu drzewek, wykopkach i itp. W czynach partyjnych uczestniczyli dobrowolnie-przymusowo członkowie PZPR, a społecznych wszyscy przymuszani do tego obywatele - tak dorośli, jak i uczniowie z peerelowskich szkół.

Drugi obieg - popularne określenie niezależnego ruchu wydawniczego w Polsce w latach 1976-1989.

Ekstrema - określenie stosowane przez władze od 1981 r., zwłaszcza w okresie stanu wojennego, w stosunku do radykalnych działaczy "Solidarności".

Godzina milicyjna - wprowadzone dekretem o stanie wojennym ograniczenia w poruszaniu się osób w miejscach publicznych między godziną 22:00 a 6:00 na terenie PRL.

Internowanie - 13 grudnia po wprowadzeniu stanu wojennego część działaczy opozycyjnych została zatrzymana i wywieziona do specjalnie przygotowanych ośrodków internowania, mieszczących się najczęściej w więzieniach. Wyjątek stanowili wybitni intelektualiści, których umieszczono w ośrodku wypoczynkowym w Jaworzu, oraz kobiety, które po pewnym czasie umieszczono w podobnym ośrodku w Gołdapi. Obozy dla internowanych mieściły się m.in. w: Arłamowie, Białołęce, Darłówku, Łowiczu, Włodawie i in.

Inwigilacja - (od łac. invigilare – czuwać nad czymś) – ogólnie: określenie zespołu czynności stosowanych do śledzenia (monitorowania) zachowań ludzi. Stosowana m.in. w państwach o ustroju politycznym totalitarnym, jako narzędzie do ingerowania w życie prywatne obywateli, a także dyskretny (tajny) nadzór nad osobami, grupami, organizacjami, poprzez systematyczną obserwację prowadzoną przez np. policję, służby specjalne itp.

Karnawał „Solidarności” - nazwa używana w odniesieniu do okresu między sierpniem 1980 r. (podpisanie porozumień w Gdańsku) a wprowadzeniem stanu wojennego w grudniu 1981 r. Był to również pierwszy okres legalnej działalności NSZZ "Solidarność". Czas ten charakteryzował się m.in. względnym uwolnieniem swobód obywatelskich (wolność słowa, prawo do zgromadzeń) i ograniczeniem cenzury.

Kartki - w obliczu ciągłego braku dostępu do różnych towarów w PRL pojawiły się specjalne kartki, uprawniające do przydziałowych zakupów. Po raz pierwszy doszło do tego w latach 50. W 1952 r. wprowadzono kartki na cukier, mydło i proszek do prania. Zostały zniesione po r., przy jednoczesnym drastycznym podniesieniu cen urzędowych na te towary. Pierwszym racjonowanym ponownie po latach (od 1976 r.) artykułem był cukier.

Komitet Wojewódzki PZPR - zgodnie z podziałem administracyjnym Polski Ludowej władze PZPR w terenie reprezentowali I sekretarze komitetów wojewódzkich, którzy na przestrzeni lat zgromadzili w swoich rękach faktyczną władzę na obszarze województw. Ich siedziby mieściły się w najbardziej reprezentacyjnych budynkach. Dysponowały specjalnym zapleczem, w postaci kawiarni, restauracji, sklepów dla pracowników.

Konik - stałe racjonowanie przez władzę dostępu społeczeństwa do wszelkich pożądanych dóbr w tym z obszaru kultury wyłoniło specyficzną grupę osób. Zajmowali się nielegalną sprzedażą, po zawyżonych cenach, biletów do kina (sic!), teatru i na koncerty. Oczywiście projekcje, spektakle i koncerty były wykonywane lub produkowane przez twórców z za „żelaznej kurtyny”. Czasami we współpracy z kasjerami, czasami stojąc kilkakrotnie w kolejce osoby zwane „konikami” zdobywały większą liczbę biletów na deficytowe wydarzenia kulturalne czy sportowe.

Kontrrewolucja - określenie działań stanowiących reakcję w stosunku do rewolucji. Pierwszy raz użyte podczas rewolucji francuskiej, rozpowszechnione także podczas rewolucji w Rosji. Najczęściej kontrrewolucja jest utożsamiana z prawicą oraz ruchami konserwatywnymi, często określanymi przez samych rewolucjonistów i ich zwolenników jako reakcja. Pojęcie kontrrewolucji było często używane w nomenklaturze lewicy rewolucyjnej albo komunistycznej, obok reakcji.

Kryzys bydgoski - moment najgłębszego napięcia w stosunkach między rządem a NSZZ "Solidarność" przed 13 grudnia 1981 r., wywołany pobiciem przez funkcjonariuszy MO delegatów "Solidarności" uczestniczących w sesji Wojewódzkiej Rady Narodowej w Bydgoszczy.

Łapanka - w pierwotnym znaczeniu to określenie jednego z głównych sposobów, stosowanych przez Niemców podczas II wojny, w celu zatrzymania jak największej liczby potencjalnej liczby więźniów. W latach 70-tych, jeszcze przed powstaniem „Solidarności”, oraz w stanie wojennym, którego groza kojarzyła się Polakom z koszmarem niemieckiej okupacji, łapankami nazywano zatrzymywanie i aresztowanie ludzi uczestniczących w spotkaniach konspiracyjnych lub w manifestacjach ulicznych.

Łapówka - to potoczne określenie korzyści, przedmiotowej lub finansowej, wręczanej komuś dla osiągnięcia określonego celu. W PRL zjawisko to, podobnie jak i „czarny rynek”, wrosło w codzienne życie Polaków. Kolokwialne powiedzenie „kto smaruje, ten jedzie”, choć wyrażało gorzką prawdę o rzeczywistości funkcjonowania państwa pod rządami komunistów w powszechnym poczuciu społecznym było symbolem radzenia sobie w codzienności peerelu.

Melina - potoczne określenie miejsca, którego adres poufnie przekazywany był wtajemniczonym osobom. W PRL meliną najczęściej nazywano nielegalne punkty sprzedaży alkoholu. Mimo zakazu handlowania nim poza państwową dystrybucją, MO często tolerowała to zjawisko, a zdarzało się, że czerpała z tej działalności różnorodne korzyści.

Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) - powołany do istnienia w nocy z 16 na 17 sierpnia 1980 r. na terenie Stoczni Gdańskiej. Reprezentował początkowo 28 strajkujących zakładów pracy Trójmiasta. W godzinach nocnych z 17 na 18 sierpnia MKS na podstawie postulatów zakładowych formułuje 21 postulatów wspólnych dla wszystkich zakładów. 23 sierpnia w momencie rozpoczynania rozmów MKS z Komisją Rządową gdański MKS zrzeszał 388 zakładów pracy.

Milicja Obywatelska (MO) - mundurowa formacja państwowa o charakterze policyjnym służąca do utrzymania ładu i porządku, walki z przestępczością oraz zapewnienia bezpieczeństwa publicznego, działająca w PRL i w RP w latach 1944–1990. Odpowiednik policji w innych krajach. Jej liczebność osiągała do ok. 80 000 funkcjonariuszy. W 1956 r. w komendach MO utworzono stanowiska zastępców komendantów MO ds., Służby Bezpieczeństwa (SB).

Niezależne Zrzeszenie Studentów (NZS) - stowarzyszenie studentów powstałe 22 września 1980 r. w wyniku wydarzeń i strajków robotniczych z sierpnia 1980, będących sprzeciwem społeczeństwa wobec ówczesnego reżimu politycznego w Polsce. Nazwa Niezależne Zrzeszenie Studentów została ustalona na spotkaniu 60 grup założycielskich z uczelni w całej Polsce, które spotkały się w dniach 18–19 września 1980 r. na Politechnice Warszawskiej. NZS w 1980 r. było w pewnym sensie studenckim odpowiednikiem „Solidarności” i skupiało młodych ludzi chcących niezależnej od władz państwowych organizacji studenckiej, a ponadto demokratyzacji życia akademickiego, przestrzegania podstawowych swobód politycznych w kraju oraz praw człowieka, szanowania polskich tradycji niepodległościowych i patriotycznych. Po wprowadzeniu stanu wojennego NZS zostało zdelegalizowane, a wielu jego działaczy zostało aresztowanych.

Nieznani sprawcy - eufemizm używany oficjalnie przez środki masowego przekazu oraz szyderczo przez obywateli PRL-u, jako określenie funkcjonariuszy UB i SB lub osób działających na ich zlecenie, dokonujących aktów represji na osobach i obiektach uznawanych przez władze za wrogie. Najbardziej rozpowszechnioną formą tych represji były skrytobójstwa, pobicia, podpalenia lub dewastacja mienia. Działania „nieznanych sprawców” wobec opozycji politycznej miały miejsce niemal od początku istnienia Polski Ludowej. Po rozbiciu legalnej opozycji instytucja „nieznanych sprawców” straciła na znaczeniu i swe działania podejmowała z mniejszym lub większym natężeniem w zależności od rosnącej lub malejącej siły odradzającej się w PRL-u opozycji politycznej. Większość „nieznanych sprawców”, z wyjątkiem zabójców ks. Popiełuszki, nigdy nie została ujawniona ani nie poniosła żadnej odpowiedzialności za swoje przestępcze czyny.

Ochotnicza Rezerwa Milicji Obywatelskiej (ORMO) - paramilitarna organizacja ochotnicza i społeczna wspierająca MO, powołana w 1946, a rozwiązana w 1989 przez Sejm. Maksymalnie liczyła ok. 400 tysięcy ludzi, w większości rekrutowanych spośród członków PZPR, ale również z dużym udziałem ZSL, SD i bezpartyjnych. Podczas trwania stanu wojennego niekiedy władze używały formacji ORMO do patrolowania ulic i np. wyszukiwania „wrogich” napisów.

Opornik - w czasie stanu wojennego zwykły opornik elektryczny, przypinany do koszul, kurtek i marynarek, stał się symbolem sprzeciwu wobec władzy.

Pewex - sieć sklepów tzw. eksportu wewnętrznego. Utworzenie tej sieci było sposobem na sprzedawanie towarów zagranicznych i krajowych za waluty wymienialne. Przy chronicznych brakach w zaopatrzeniu rynku w okresie schyłkowego PRL-u ww. sieć sklepów była jednym z głównych źródeł legalnego zaopatrzenia w „luksusowe” dobra.

Polska Zjednoczona Partia Robotnicza (PZPR) - partia komunistyczna utworzona na Kongresie Zjednoczeniowym w grudniu 1948 r. w Warszawie, w wyniku odgórnego, wymuszonego połączenia Polskiej Partii Socjalistycznej z Polską Partią Robotniczą. PZPR oficjalnie uznawała się za spadkobierczynię tradycji (SDKPiL) oraz KPP i lewicowego nurtu PPS. Spełniała w państwie funkcje organizatorskie, była typowym przykładem partii państwowej, której podporządkowane były organy władzy (Sejm, Rada Państwa, rząd). W sferze politycznej do lat 70. sprawowała władzę prawie totalną, w dziedzinie ideologicznej i gospodarczej nie osiągnęła władzy całkowitej (istnienie prywatnej własności w rolnictwie, drobny handel, rzemiosło). Nie zdołała również zmusić do uległości kościoła katolickiego.

Procesy pokazowe Procesy pokazowe w PRL - procesy polityczne, których ostatnią fazę upubliczniano w celu napiętnowania pewnych grup społecznych i sterroryzowania społeczeństwa. Było to zjawisko szczególnie związane z okresem wprowadzania ustroju komunistycznego w Polsce i okresem stalinizmu (1944-1956). Podstawą prawną procesów były m.in. dekret Krajowej Rady Narodowej o faszystowskich zbrodniarzach i zdrajcach narodu z sierpnia 1944 r., kodeks karny Wojska Polskiego z września 1944, a przede wszystkim dekret o szczególnie niebezpiecznych przestępstwach z czerwca 1946, zwany później małym kodeksem karnym. Tę samą metodą zastosowano wobec uczestników protestów społecznych i działaczy opozycji w PRL.

Rada narodowa - (MRN, PRN, GRN, itp.) – terenowy organ władzy państwowej w PRL. Zgodnie z Konstytucją z 1952 r. były wybieralnymi na 3 lata organami w gminach, miastach, dzielnicach większych miast, powiatach i województwach. Rady narodowe poszczególnych szczebli wybierały swoje prezydia i były zależne od rad wyższego szczebla. Stanowiły fasadowy twór mający stwarzać pozory demokracji. W rzeczywistości ich zadaniem było realizowanie polityki rządu, która była całkowicie zależna od PZPR.

Do zadań RN należało:
- uchwalanie terenowych planów i budżetów gospodarczych
- kontrola uchwał Rad niższego szczebla
- utrzymanie porządku publicznego
- współdziałanie w umacnianiu obronności i bezpieczeństwa państwa

Radomski czerwiec lub Wydarzenia radomskie - określenie strajków i zamieszek w Radomiu 25 czerwca 1976 będących największą akcją protestacyjną w ramach Czerwca 1976, spacyfikowaną przez jednostki MO i ZOMO. Bezpośrednim pretekstem wystąpienia radomskich robotników było przedstawienie 24 czerwca 1976 przez rząd projektu drastycznej podwyżki cen żywności: mięsa i wędlin średnio o 69%, które miały wejść w życie 3 dni później. W wydarzeniach tych wzięło udział ok. 20 tysięcy osób, w tym pracownicy 33 przedsiębiorstw z terenu Radomia i województwa oraz studenci i uczniowie szkól średnich.

Rewolta - to bunt przeciwko istniejącej władzy lub sprzeciw wobec obowiązujących norm. Tym mianem określane są również wydarzenia z Grudnia ‘70 na Wybrzeżu.

Rozmowy kontrolowane - rozmowy telefoniczne prowadzone w okresie stanu wojennego (po przywróceniu łączności telefoniznej 10 stycznia 1982 r.) rozpoczynały się od komunikatu: "rozmowa kontrolowana, rozmowa kontrolowana...". Kontrola połączeń telefonicznychtrwała przez następnych kilka miesięcy.

Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela (ROPCiO) - opozycyjne ugrupowanie polityczne działające w latach 1977-1981. Zawiązało się po podpisaniu przez rząd PRL Międzynarodowych Paktów Praw Człowieka i Obywatela. Członkami-założycielami ROPCiO byli m.in.: generał w stanie spoczynku M. Boruta-Spiechowicz, A. Czuma, K. Głogowski, K. Janusz, S. Kaczorowski, L. Moczulski, S. Niesiołowski, A. Pajdak, W. Ziembiński oraz księża: B. Papiernik, L. Wiśniewski, J. Zieja. Na konferencji zorganizowanej w dniu 27 marca 1977 poinformowano dziennikarzy zagranicznych o powstaniu ROPCiO i przedstawiono deklarację Do społeczeństwa polskiego, którą przesłano także do sejmu i episkopatu. ROPCiO stawiał sobie za cel obronę praw człowieka i obywatela w Polsce poprzez zmiany ustrojowe zmierzające do budowy państwa obywatelskiego oraz uniezależnienie Polski od wpływów ZSRR.

Siły antysocjalistyczne - osoby, które pełniły funkcje kierownicze w KSS "KOR" i innych organizacjach, które nie zostały zalegalizowane. W płaszczyźnie przepisów prawa karnego określenie to stosowano do przeciwników ustroju w PRL, oskarżając ich o dążenie do przejęcia władzy (jak zajdzie potrzeba przy użyciu siły) przez tzw. „elementy antysocjalistyczne”. Celem działania wg propagandy PRL, było budowanie sił zdolnych do zdobycia władzy w państwie.

Służba Bezpieczeństwa(SB) - organ bezpieczeństwa, funkcjonujący w strukturach ministerstwa spraw wewnętrznych, działający w PRL w latach 1956–1990, powołany m.in. do zapewniania porządku publicznego, bezpieczeństwa wewnątrz kraju, zdobywania informacji i kreowania pozytywnych dla interesu państwa zdarzeń na zewnątrz. SB połączono z milicją tymi samymi mundurami i nadawano stopnie MO, ukrywając w ten sposób „bezpiekę” pod osłoną milicji. W końcowej fazie swojego istnienia, w sierpniu 1989, SB zatrudniała 24,3 tys. funkcjonariuszy, którzy kontrolowali 90 tys. tajnych współpracowników (TW). Oznacza to, że na jednego funkcjonariusza przypadało statystycznie 1564 obywateli, a TW stanowili 0,2% ogółu ludności.

Stan wojenny w Polsce 1981–1983 - stan nadzwyczajny wprowadzony 13 grudnia 1981 r. na terenie całej Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej, niezgodnie nawet z obowiązującą wówczas konstytucją. Został zawieszony 31 grudnia 1982 r., a zniesiono go 22 lipca 1983 r. W trakcie jego trwania z rąk MO oraz SB zginęło kilkadziesiąt osób.

Strajk - (ang. strike, niem. Streik) - forma nacisku i protestu społecznego stosowanego przez różne grupy społeczne, głównie jednak przez pracowników najemnych. Znane są różne formy strajku, większość z nich polega na dobrowolnym powstrzymaniu się od pracy przez protestujących.

Ścieżki zdrowia (także „drogi ognia”) - szydercze określenie na formę tortur stosowanych w PRL przez MO, ZOMO, S, zwłaszcza wobec działaczy opozycji. „Ścieżki zdrowia” to bicie pałkami milicyjnymi aresztanta, biegnącego pomiędzy dwoma szeregami bijących. Czasami dla utrudnienia "skazańcowi" nakazywano rozwiązać sznurówki lub wręcz wiązano oba buty sznurówkami. Do najgłośniejszych przypadków stosowania "ścieżki zdrowia" doszło w czasie wypadków Radomskiego Czerwca 1976. Prawdopodobnie metodę tę milicja PRL przejęła jeszcze z tradycji armii rosyjskiej w XIX wieku. Skazany żołnierz biegł pomiędzy dwoma szpalerami żołnierzy bijących go kijami. Wówczas była to kara równoznaczna z karą śmierci, gdyż praktycznie nikt jej nie przeżywał.

Tajni współpracownicy (TW) - osoby wytypowane, rozpracowywane i pozyskiwane do współpracy z SB. Pogardliwie przez oficerów prowadzących nazywani byli „tewulcami’ Współpraca ta miała często charakter świadomy i dobrowolny. Za dostarczone informacje TW otrzymywali wynagrodzenie (np. w postaci artykułów spożywczych, przedmiotów lub gotówki). W końcowym okresie swego istnienia (sierpień 1989) SB zatrudniało 24 300 funkcjonariuszy, którzy nadzorowali 90 000 donosicieli.

Transporter opancerzony SKOT - (Střední Kolový Obrněný Transportér - Średni Kołowy Transporter Opancerzony) – kołowy, czteroosiowy transporter opancerzony opracowany wspólnie przez konstruktorów polskich i czechosłowackich. Produkowany od października 1963 r. w FSC w Lublinie. Czechosłowacja dostarczała niektóre podzespoły np. silniki. Na uzbrojenie armii czeskiej przyjęty jako OT-64, Na początku lat 90. stopniowo wycofywany z Wojska Polskiego. Często używany w okresie PRL do tłumienia lub rozpędzania demonstracji antypaństwowych.

Trybuna Ludu - gazeta codzienna wydawana w PRL od 1948 r., o jednym z największych nakładów w Polsce – ok. 1,5 mln egz. w połowie siedemdziesiątych (większy nakład miewała tylko „Trybuna Robotnicza” wychodząca na Górnym Śląsku i zachodniej Małopolsce). Powstała z połączenia dwóch gazet: "Głosu Ludu", organu PPR oraz Robotnika, organu PPS.

Więźniowie polityczni - byli to ludzie umieszczani w czasach PRL-u w zakładach karnych ze względu na poglądy i krytykę władz. Dowody, na podstawie których wnoszone były przeciwko nim oskarżenia były najczęściej sfałszowane. W latach 60-tych i 70-tych do więzień trafiali intelektualiści, którzy podejmowali jakąkolwiek próbę zmienienia lub zreformowania komunistycznego systemu. Po krótkim okresie funkcjonowania „Solidarności” , kiedy prześladowania nie co złagodniały władza ludowa ogłosiła stan wojenny i wówczas ponownie zapełniły się więzienia ludźmi krytykującymi system i decyzje peerelowskie władze.

Warchoł - ktoś, kto przez swoją samowolę wywołuje zamieszki, łamie prawo; wichrzyciel; człowiek siejący zamęt w imię tylko własnych celów. Tym mianem nomenklaturowa, komunistyczna propaganda PRL określała w oficjalnym przekazie członków organizacji opozycyjnych oraz uczestników protestów antypaństwowych z lat 1956 – 1989.

Wolne Związki Zawodowe Wybrzeża, (WZZ) - Komitet Założycielski WZZ Wybrzeża został powołany 29 kwietnia 1978 r. w Gdańsku przez Andrzeja Gwiazdę, Krzysztofa Wyszkowskiego, i Antoniego Sokołowskiego.Impulsem do powstania WZZ Wybrzeża były Wolne Związki Zawodowe Górnego Śląska. WZZ działały niezależnie od państwa, stawały w obronie praw robotniczych i obywatelskich, celem działalności było odzyskanie prawa do demokratycznego kierowania przez społeczeństwo państwem. WZZ wydawał biuletyn "Robotnik Wybrzeża" (ukazało się kilka numerów).

Zjednoczone Stronnictwo Ludowe (ZSL) - chłopska partia polityczna w PRL, powstała 27 listopada 1949 z połączenia prokomunistycznego Stronnictwa Ludowego z resztkami rozbitego przez komunistów Polskiego Stronnictwa Ludowego. ZSL jako partia satelicka Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej realizowała jej politykę wobec wsi, akceptując dominację PZPR (np. agitując za kolektywizacją wsi, sojuszem z ZSRR itp.).

Zmotoryzowane Odwody Milicji Obywatelskiej (ZOMO) - formacja służąca do „likwidacji zbiorowych naruszeń porządku publicznego”, często wykorzystywane przez władze komunistyczne do tłumienia strajków i demonstracji. Funkcjonariusze ZOMO wsławili się szczególną brutalnością akcji pacyfikacyjnych w czasie stanu wojennego. Liczba ofiar śmiertelnych działań tej formacji szacowana jest na 40, z czego znaczną część stanowią osoby skatowane na śmierć.

Żołnierz Wolności - gazeta wojskowa o charakterze informacyjno-politycznym, wydawana w latach 1943-1990. Początkowo (czerwiec 1943 - wrzesień 1945) nosiła tytuł „Zwyciężymy”. Organ prasowy Pierwszej dywizji im. Tadeusza Kościuszki, później I Armii Wojska Polskiego, następnie centralny organ Ludowego Wojska Polskiego, wydawana krótko pod nazwą Polska Zbrojna; pod pierwotną nazwą ponownie od 1950.