WPROWADZENIE HISTORYCZNE
KALENDARIUM

W dziejach Polski po II wojnie światowej najbardziej istotne daty wyznaczają dni protestów społecznych. Po robotniczym zrywie Czerwca 1956 r., który partia wykorzystała w Październiku do zamknięcia etapu stalinizmu w kraju i który wyniósł do władzy Władysława Gomułkę, nastąpił studencki Marzec 1968 r. Ujawnił on rosnące aspiracje młodzieży, zwłaszcza w sferze wolności, a także konflikt między inteligencją twórczą a aparatem partyjnym. Na światło dzienne wydostawały się też informacje o zakulisowej walce o władzę w ścisłym kierownictwie PZPR. Jednocześnie wzrastały trudności gospodarcze wynikające z pozostawania Polski w systemie socjalistycznym i w zależności ekonomicznej od ZSRR. W ramach tego systemu w grudniu 1970 r. władze podjęły próbę reformy gospodarczej, której integralnym elementem miały być podwyżki cen o 13%-30%, obejmujące większość artykułów żywnościowych, przy jednoczesnym obniżeniu cen rzadko kupowanych towarów przemysłowych, a także maszyn i urządzeń (np. lokomotyw). Planowane rekompensaty tylko w niewielkim stopniu niwelowały skutki podwyżek, uderzających przede wszystkim w rodziny o najniższych dochodach. Gomułka miał nadzieję, że jego życiowy sukces, jakim niewątpliwie było doprowadzenie do uznania przez Republikę Federalną Niemiec granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, wpłynie łagodząco na nastroje w społeczeństwie, które ze zrozumieniem odniesie się do planowanych reform.

Podwyżki wzbudziły jednak powszechne oburzenie i były bezpośrednią przyczyną robotniczych protestów, z których pierwszy rozpoczął się 14 grudnia strajkiem w Stoczni im. Lenina w Gdańsku. W kolejnych dniach strajki i manifestacje uliczne miały miejsce w innych dużych miastach Wybrzeża, a także w głębi kraju w tym i na Dolnym Śląsku. Do ich stłumienia władze skierowały milicję i wojsko, które użyły ciężkiego sprzętu i broni. W gwałtownych ulicznych starciach wzięło udział kilkadziesiąt tysięcy demonstrantów, a straty materialne przekroczyły 400 milionów ówczesnych złotych. Podpalono i zniszczono 19 budynków użyteczności publicznej. Według oficjalnych danych liczba zabitych wyniosła 45 osób, zaś rannych 1165. Najtragiczniejszy przebieg miały wydarzenia w Gdyni, gdy robotnicy wezwani przez Stanisława Kociołka do wznowienia pracy zostali ostrzelani przez wojsko, zgodnie z decyzją Zenona Kliszki blokujące dostęp do Stoczni im. Komuny Paryskiej. Symbolem gdyńskiego Grudnia stał się utrwalony na filmie i fotografii pochód protestujących niosących na drzwiach ciało zabitego młodego człowieka i zakrwawioną biało-czerwoną flagę.

Wobec tak wielkiej skali protestów i perspektywy dalszego rozlewu krwi kierownictwo partyjne postanowiło, nie bez nacisków ze strony Kremla, rozwiązać konflikt za pomocą zmian personalnych. 20 grudnia zmuszono Gomułkę do ustąpienia, a na jego miejsce na stanowisko I sekretarza KC PZPR wybrano Edwarda Gierka. Za pośrednictwem radia i telewizji zwrócił się on z apelem o powrót do pracy i zachowanie ładu. Obiecał też dialog z robotnikami, czego dał dowód 24 i 25 stycznia 1971 r. na spotkaniach ze stoczniowcami, zakończonych apelem o pomoc w wyjściu Polski z kryzysu.

Nowe władze zostały dość dobrze przyjęte przez społeczeństwo, zwłaszcza po wycofaniu się z dniem 1 marca 1971 r. z grudniowych podwyżek cen. Również państwa Europy Zachodniej oceniły zmianę pozytywnie, udzielając Polsce olbrzymich kredytów na inwestycje i eksportując nowoczesne technologie. Ekipa Gierka, którą budował od samego początku, dokonując znacznych zmian kadrowych, umiała wykorzystać propagandowo swoje „otwarcie na świat”, kupując np. licencję na produkcję Fiata 126p albo budując w Polsce fabrykę Coca-coli. Część kredytów przeznaczono na podwyżki płac, zwiększono zaopatrzenie poprzez import żywności i artykułów konsumpcyjnych. Przejściowo liberalizacji uległa cenzura, dzięki czemu zwiększyła się dostępność filmów, książek i muzyki, także z Zachodu. Zmianie uległ także stosunek władz do rolników indywidualnych i Kościoła. Wszystko to sprawiło, że pierwsza połowa „dekady Gierka” długo wspominana była przez Polaków z sentymentem, także po 1989 r.

Kalendarium

1970

19 styczeń – w rocznicę samopodpalenia się Jana Palacha w proteście wobec interwencji na Czechosłowacji dolnośląscy studenci z Akademii Ekonomicznej uczcili jego pamięć minutą ciszy. Taki gest mógł zostać odczytany przez władze jako znak sprzeciwu wobec jej polityki i spotkać się nawet z relegacją z uczelni.

maj – otwarto Ogród Japoński.

18 listopada – parafowanie Układu między Polską Rzeczpospolitą Ludową a Republiką Federalną Niemiec o podstawach normalizacji ich wzajemnych stosunków, m.in. uznającego polską granicę na Odrze i Nysie Łużyckiej.

21 listopada – Muzeum Śląskie operujące we Wrocławiu zostało podniesione do rangi Muzeum Narodowego.

7 grudnia – podpisanie układu o normalizacji przez Willy`ego Brandta i Józefa Cyrankiewicza.

12 grudnia – poinformowanie społeczeństwa poprzez radio i telewizję o wchodzącej w życie w niedzielę 13 grudnia podwyżce cen podstawowych artykułów żywnościowych w ramach zaplanowanej przez PZPR reformy gospodarczej. Koncentracja oddziałów ZOMO, ROMO, ORMO, elewów szkół MO i SB oraz specjalnych grup operacyjnych MO.

12 grudnia – mieszkańcy Dolnego Śląska na wieść o planowanej przez władze „regulacji cen” panicznie wykupują mięso, konserwy, cukier , herbatę, ryż, zapałki itp. Przez województwo wrocławskie przetoczyły się fale niezadowolenia, jednak służby bezpieczeństwa skutecznie zapobiegały organizacji protestów, jednak nie ustrzegły się strajków w zakładach pracy Polaru, czy Aspy. O skali oporu może świadczyć też liczba zatrzymanych, która wyniosła 638 osób. Grudzień ’70 stał się momentem ożywienia społeczeństwa dolnośląskiego i nawiązania relacji z innymi częściami kraju, w tym przede wszystkim z Wybrzeżem, gdzie zginęło także 2 Dolnoślązaków.

17 grudnia – ostrzelanie w Gdyni tłumu robotników zdążających rano do pracy zgodnie z apelem Kociołka. Rozpoczęcie gwałtownych walk ulicznych – wiele ofiar śmiertelnych, w tym osiemnastoletni Zbyszka Godlewskiego, uwiecznionego symbolicznie jako Janek Wiśniewski.

20 grudnia – VII nadzwyczajne plenum KC PZPR w Warszawie, na którym nowym I sekretarzem został Edward Gierek, a premierem Piotr Jaroszewicz.

1971

cały rok – wrocławscy polarnicy wybudowali na przedpolu lodowca Werenskiolda, objętego badaniami od 1957 r., niewielką stację badawczą, która od 1978 r. nosi nazwę: St. Baranowski University of Wrocław Polar Station. Badanie trwają do obecnych czasów, co daje w efekcie jedną z najdłuższych na świecie serii badań lodowców polarnych.

styczeń-luty-marzec – nasilenie protestów o podłożu ekonomicznym na terenach Dolnego Śląska, który w początkach roku odnotowano ponad 20, w tym m.in. w Zakładach Tabory Kolejowego w Oleśnicy. Sytuacja materialna społeczeństwa była bardzo słaba, a zmiana rządu jeszcze nie poprawiła tej sytuacji.

1 stycznia – rozpoczęło swoją działalność powołane przez Radę Narodową Muzeum Historyczne Wrocławia.

8 stycznia – komunikat o zamrożeniu cen podstawowych artykułów spożywczych na dwa lata.

22 stycznia – strajk w Stoczni A. Warskiego w Szczecinie.

23 stycznia – rozszerzenie strajku na 23 zakłady pracy.

24 stycznia – spotkania Gierka i Jaroszewicza ze stoczniowcami w Szczecinie.

25 stycznia – spotkanie Gierka z uczestnikami strajków w Gdańsku.

26 stycznia – inauguracja prac Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.

6–7 lutego – VIII plenum KC PZPR, poświęcone ocenie „wydarzeń grudniowych”. Zmiany kadrowe w Biurze Politycznym.

15 lutego – decyzja o cofnięciu podwyżek cen z dniem 1 marca.

lato – odsłonięto pomnik „Rozstrzelanych zakładników z Nowego Sącza” autorstwa Władysława Hasiora, który zrealizował go w latach 60. Ówczesne władze nie zgodziły się na jego budowę. Dopatrywano się w nim alegorii męki Chrystusa albo symbolicznego uznania dla Józefa Kurasia pseud. „Ogień”, partyzanta i AKowca. Dopiero w 1971 r. Muzeum Architektury zakupiło fragment pomnika i umieściło go przed swoją siedzibą przy zgodzie władz.

14 października – na terenie dawnego cmentarza żydowskiego wybudowano nowy dworzec autobusowy.

grudzień – „Polar”, jako pierwszy zakład w Polsce, rozpoczął produkcję pralek automatycznych – przedmiot pożądania każdej polskiej pani domu.

1972

1 stycznia – wprowadzono możliwość przekraczania zachodniej granicy z NRD tylko na podstawie dowodu osobistego.

luty – w latach 60. XX w. „Fadroma” znana była z produkcji walców drogowych, które eksportowała na cały świat. Później sztandarowym produktem zakładu stały się ładowarki, w tym przede wszystkim model Ł-2.

15 kwietnia – uruchomiono regularną linię autobusową Wrocław-Berlin.

28 czerwca – papież Paweł VI wydaje bullę normalizującą stosunku pomiędzy władzami PRL a władzami kościelnymi w Polsce. Dokument ten był również o tyle istotny, że zatwierdzał kościelny podział administracyjny na Ziemiach Zachodnich, zamykając niejako dyskusję nad przynależnością tych ziem do państwa polskiego z punktu widzenia Watykanu.

26 sierpnia-11 września – na Igrzyskach Olimpijskich w Monachium swoje medale wywalczyli Ryszard Szurkowski oraz Józef Zapędzki

wrzesień – na wrocławskim Rynku w ramach protestu wobec władzy podpalił się Józef Dolak.

1973

cały rok – zakończono budowę zespołu wieżowców, wg projektu Jadwigi Grabowskiej—Hawrylak, która chciała udowodnić, że prefabrykacja nie musi oznaczać monotonii: za sprawą użycia kilku powtarzalnych elementów, których płynnie zakrzywione płaszczyzny tworzą osłony balkonów i obudowy otworów okiennych, udało się stworzyć obiekt wyjątkowy na skalę kraju, nie pozbawiony jednak usterek wykonawczych.

5 marca – papież Paweł VI kreował Bolesława Kominka kardynałem.

15-30 czerwca – przez 8 dni i nocy pędził po autostradzie pod Wrocławiem Fiat 125p, by pobić rekord świata na 25000 km. Zwycięska ekipa kierowców w składzie Andrzej Aromiński, Marek Varisella, Ryszard Nowicki, Jerzy Dobrzański, Robert Mucha, Andrzej Jaroszewicz, Sobiesław Zasada uzyskała wynik 138,08 km/h, o przeszło 20 km/h lepszy niż należący od 1952 r. do francuskiego auta Simca Aronde.

1974

2 stycznia – rozpoczęto budowę trasy W-Z.

10 marca –kardynał Bolesław Kominek zmarł we Wrocławiu. Na jego pogrzebie stawiły się tłumy wrocławian, okazując żywe przywiązanie do tego wielkiego biskupa i szacunek dla jego dorobku. Śmierć metropolity została wykorzystana przez władze do sabotowania wyboru nowego opiekuna diecezji wrocławskiej, którym, dopiero po dwóch latach 2 lutego 1976 r. i odrzuceniu 8 kandydatur, został mianowany Henryk Gulbinowicz.

21 maja – uzdrowisko w Cieplicach zostało uznane za najlepsze w całym kraju. Na dawnych śląskich ziemiach niemieckich ruch turystyczny o profilu zdrowotnym był bardzo rozbudowany i popularny, a z jego dziedzictwa materialnego mogli korzystać późniejsi osadnicy.

czerwiec – piłkarze ręczni WKS Śląsk Wrocław po raz dziewiąty wywalczyli tytuł mistrzów Polski w rozgrywkach drużyn siedmioosobowych (licząc 8 tytułów mistrzowskich w rozgrywkach drużyn jedenastoosobowych, był to 17. tytuł mistrzów Polski w piłce ręcznej mężczyzn).

2 czerwca – wrocławskie Seminarium Duchowne zostało przekształcone w Papieski Fakultet Teologiczny.

lipiec – odsłonięto pomnik Mikołaja Kopernika autorstwa profesora wrocławskiej ASP Leona Podsiadłego. Pomnik został zamontowany pomiędzy Wzgórzem Partyzantów, a Parkiem Staromiejskim z inicjatywy Towarzystwa Miłośników Wrocławia z okazji 500-lecia urodzin astronoma.

3 września – w Karpaczu otwarto Muzeum Sportu i Turystyki.

1975

1 stycznia – z taśm Zakładów Samochodowych w Jelczu zjeżdża pierwszy w pełni polski model autobusu komunikacji miejskiej „PR-100”.

28 kwietnia – na jednej ze swych „wizyt gospodarskich” we Wrocławiu przebywał Pierwszy Sekretarz PZPR Edward Gierek, który zwiedził Popowice, czy „Pafawag”.

28 maja – ustawą o dwustopniowym podziale administracyjnym wprowadzono podział państwa na nowe województwa. Województwo wrocławskie podzielone zostało na  województwa legnickie, wałbrzyskie, wrocławskie, jeleniogórskie. Okrojenie Wrocławia jedynie do tzw. „ogródka działkowego” spowodowało spowolnienie tempa życia kulturalnego.

14 czerwca-7 lipca – we Wrocławiu ma miejsce „Teatralnym Woodstock” – Uniwersytet Poszukiwań Teatru Narodów. W wielkim teatralnym święcie, które łączyło elementy przeglądu teatrów awangardowych i eksperymentalnych z otwartymi dla licznej publiczności warsztatami teatralnymi i parateatralnymi i spotkaniami z twórcami wzięli udział wybitni twórcy teatralni kilku generacji (m.in. Peter Brook, Eugenio Barba, Jean Louis Barrault) a także członkowie zespołu Laboratorium.

lipiec – pierwsza polska wyprawa na ośmiotysięcznik – Broad Peak Middle w Karakorum, zorganizowana w 1975 r. przez Wrocławski Klub Wysokogórski

sierpień –  przy nowym przejściu podziemnym na ul. Świdnickiej pojawił się charakterystyczny uliczny zegar. W krótkim czasie stał się niezwykle popularnym miejscem spotkań, jednak prawdziwą sławę zdobył w latach 80. XX w. za sprawą happeningów Pomarańczowej Alternatywy, gdy zaczęto go nazywać Zegarem Ducha Czasu.

21 września – zauważono pożar kościoła –zapaliła się wieża i otaczające ją drewniane rusztowanie (od września 1973 r. trwał generalny remont konserwatorski kościoła – stąd rusztowania na wieży). W wyniku pożaru zniszczony został renesansowy hełm, taras widokowy i kamieniarka wieży oraz jeden z dzwonów. W akcji gaszenia pożaru uczestniczyło 15 jednostek straży pożarnej.