„Odwilż” 1956

Autor: Jakub Tyszkiewicz

Wieści o destalinizacji płynące z Kremla – słynny „tajny referat” lidera radzieckich komunistów, Nikity Chruszczowa i śmierć Bolesława Bieruta w marcu 1956 r., przyśpieszyły proces zmian w Polsce, nazwany „odwilżą”. Rewelacje z Moskwy docierające przez Radio Wolna Europa i przedstawiane na zebraniach partyjnych wywołały pozytywny ferment nad Wisłą.

Wiosną 1956 r. władze wypuściły m.in. ponad 35 tys. więźniów politycznych, rozpoczęto także rehabilitację osób, które dotknęły czystki. Coraz powszechniej domagano się znaczących zmian polityczno-społecznych. Dotychczasowa sytuacja budziła także niezadowolenie wrocławian.

W okresie stalinowskim pogorszyły się warunki życia ludności, odczuwalne były braki aprowizacyjne, nawet podstawowych artykułów. Obraz miasta, po upływie dekady od upadku Festung Breslau, niewiele się zmienił. Gruzy zalegające miasto, po rabunkowym „odzysku cegły”, stały się symbolem problemów trapiących aglomerację i jej mieszkańców, borykających się z awariami niemodernizowanej infrastruktury komunalnej, niedoinwestowaną komunikacją miejską, brakiem szkół, przychodni i ośrodków zdrowia. Aktywizację wrocławian wywołało także krwawe stłumienie przez władze protestu w Poznaniu w czerwcu 1956 r. Oficjalnie wiece, organizowane w fabrykach dla potępienia uczestników zajść, zamieniały się w wyraz poparcia dla robotników poznańskich. Dzięki zelżeniu cenzury w proces odnowy włączyli się także lokalni dziennikarze.

Październik 1956 r. w Warszawie i ponowne dojście Gomułki do władzy odbiły się szerokim echem również nad Odrą. W różnych punktach miasta, zakładach pracy i na uczelniach urządzano spontaniczne wiece. Szczególnie dramatyczny przebieg miała kilkunastotysięczna manifestacja pod gmachem Politechniki Wrocławskiej, 22 października, w czasie której wzywano m.in. do wycofania wojsk ZSRR z Polski. Rosnący w siłę pochód przeszedł m.in. pod gmach Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej przy pl. Teatralnym, niszcząc tam czerwone gwiazdy. Interweniowała milicja, a demonstranci usiłowali wznosić barykady, zatrzymując tramwaje. We Wrocławiu wrzało także następnego dnia. Grupy manifestantów zostały rozproszone przez oddziały porządkowe MO. Uspokojenie sytuacji przyniosły dopiero apele władz uczelni wrocławskich, które cieszyły się większym autorytetem niż lokalne komitety PZPR, osłabione walką o władzę.

Przemiany październikowe mieszkańcy Wrocławia witali z nadzieją. Ze względu na większe niż w poprzednich latach zainteresowanie władz centralnych tym regionem do miasta rzeczywiście napłynęły pewne fundusze umożliwiające modernizację gospodarki komunalnej i mieszkaniowej oraz porządkowanie i odbudowę miasta. Poluzowanie ideologicznego gorsetu w kulturze przyniosło także rozwój życia kulturalnego we Wrocławiu, którego osiągnięcia w następnej dekadzie będą dostrzegalne nawet na arenie międzynarodowej.

Rok 1956 oznaczał także istotne zmiany w sytuacji Kościoła we Wrocławiu. Dzięki częściowej normalizacji stosunków z państwem w grudniu diecezję wrocławską mógł wreszcie przejąć biskup Bolesław Kominek, mianowany biskupem we Wrocławiu jeszcze w 1951 r.

Solidarność z Węgrami
Wrocławianie solidarnie wsparli Węgrów w ich walce o demokrację w 1956 r. W związku z walkami kilkaset osób oddało krew, zakłady pracy przekazywały duże kwoty pieniężne, aktywna w zbieraniu darów była młodzież. Na początku listopada na Węgry poleciał samolot z Wrocławia z transportem, m.in. krwi i lekarstw. Duża rolę w tej akcji odegrała prasa, przede wszystkim „Słowo Polskie”. Po krwawym stłumieniu powstania węgierskiego przez wojska radzieckie na wielu wrocławskich instytucjach zawisły flagi z kirem. Na akademiku na pl. Grunwaldzkim studenci wywiesili transparent „Precz ze zbrojną interwencją na Węgrzech”.