Środek PRL-u

Autor: Dariusz Misiejuk

Rok 1968 zapisał się w historii Polski dwoma wydarzeniami: buntem studentów przeciwko polityce rządu oraz interwencją polskiego wojska, w ramach Układu Warszawskiego w Czechosłowacji, celem zdławienia „praskiej wiosny”. Oba wydarzenia mają wspólny mianownik, mianowicie zdecydowaną reakcję władz PRL na wszelkie próby zreformowania systemu komunistycznego. Środek PRL-u, jak powszechnie określa się rok 1968, był apogeum panowania partii komunistycznej w Polsce, po którym nadszedł okres powolnego, aczkolwiek systematycznego procesu dekompozycji systemu.

W imię przyjaźni polsko-radzieckiej I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka zarządził zdjęcie ze sceny Teatru Narodowego w Warszawie dramatu Adama Mickiewicza Dziady. Warszawscy studenci postanowili zaprotestować przeciwko tej decyzji. Jednakże partia, za pomocą oddziałów MO, ORMO oraz funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa, odpowiedziała na to brutalną represją. Już 2 lutego 1968 r. w kilku domach akademickich wrocławskich uczelni zbierano podpisy pod petycją do Sejmu w sprawie zdjętych ze sceny Dziadów. Natomiast na początku marca wrocławscy studenci zaczęli się organizować celem solidarności z warszawskimi studentami. 14 marca 1968 r. na terenie Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Wrocławskiego, a także Wyższej Szkoły Rolniczej, Akademii Medycznej i Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych studenci proklamowali 48-godzinne wiece okupacyjne, dodatkowo 21 marca w niektórych uczelniach przeprowadzono bojkot zajęć. Wrocławscy żacy domagali się przede wszystkim „rzetelnej informacji i dyskusji na temat najistotniejszych problemów nurtujących społeczeństwo”, zaprzestania kampanii antysemickiej, ukarania winnych brutalnych akcji przeciwko studentom warszawskim. Protest nie odniósł pożądanego skutku. Członków Międzyuczelnianej Komisji Koordynacyjnej aresztowano i we wrześniu 1968 r. postawiono przed sądem. Wielu studentów relegowano z uczelni, niektórych karnie powołano do odbycia służby wojskowej. Ostatnim akordem studenckiego protestu była manifestacja zorganizowana przez studentów Politechniki Wrocławskiej w trakcie pochodu 1-majowego.

Władze partyjne rozpętały nagonkę antysemicką pod pretekstem ujawnienia żydowskich inspiratorów studenckiego buntu oraz oczyszczenia partyjnych szeregów z „elementów rewizjonistycznych”.

We Wrocławiu Służba Bezpieczeństwa inspirowała lokalną prasę do ataków na Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów. Zarzucano mu m.in. pobieranie skandalicznie wysokich opłat za udostępnianie sceny Teatru Żydowskiego polskim teatrom. W tej sytuacji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Wrocław-Stare Miasto uchwałą z dnia 9 maja 1968 r. (Nr 145/159/68) rozwiązało umowę o wieczystym użytkowaniu budynku Teatru Żydowskiego przy ul. Świdnickiej bowiem „wieczysty użytkownik nie korzysta z nieruchomości w sposób zgodny z jej przeznaczeniem, a zatem nie ma podstawy do utrzymania w dalszym ciągu stanu istniejącego”.

Jednakże obok tych wydarzeń istniał inny świat, rzeczywistość „małej stabilizacji” epoki gomułkowskiej, w której wielu ludzi stroniło od polityki. W klubokawiarniach kwitło życie towarzyskie. Zmęczeni pracą, odpoczywali w górach lub nad morzem w ramach Funduszu Wczasów Pracowniczych. Dzięki nowemu medium, jakim była telewizja, rozwijał się patriotyzm lokalny, gdy mieszkańcy miasteczek przygotowywali się do wspólnego udziału w turnieju miast. Inni zaś w gronie rodziny i znajomych z niecierpliwością oczekiwali na kolejne odcinki serialu Stawka większa niż życie.