„Księdza–Polaka potrzebujemy od zaraz!”

Autor: Wojciech Kucharski

Koniec wojny, przyniósł na Dolnym Śląsku wielkie przemiany religijne. W wyniku włączenia tych ziem do państwa polskiego i prawie całkowitej wymiany ludności Dolny Śląsk stał się ponowie katolicki. Kościół zaangażował się w te przemiany nie tylko na poziomie administracyjnym czy duszpasterskim, i zwłaszcza w pierwszym okresie odgrywał istotną rolę społeczną. Obecność polskiego duchownego w miasteczkach i wsiach dolnośląskich dawała poczucie stabilizacji przyjeżdżającym na te ziemie Polakom. Faktyczne zmiany granic państwowych i nienadążające za nimi regulacje w prawie międzynarodowym, szczególnie brak traktatu pokojowego, stawiały przed polską hierarchią kościelną poważne problemy organizacyjne, gdyż ziemie te zgodnie z prawem kanonicznym podlegały niemieckiej administracji kościelnej. 6 lipca 1945 r. zmarł dotychczasowy arcybiskup wrocławski kard. Adolf Bertram. W jego miejsce zgodnie z przepisami prawa kanonicznego niemieccy kanonicy wrocławscy wybrali wikariusza kapitulnego Ferdynanda Piontka, mimo że wcześniej odczytano im prośbę działających już we Wrocławiu władz polskich, by nowym zarządcą archidiecezji wrocławskiej został Polak. Tworząca się we Wrocławiu polska administracja państwowa uznała ten wybór za afront i ignorowała nowego wikariusza. Problem ten starał się rozwiązać prymas kard. August Hlond, powracający do Polski. 8 lipca 1945 r. prymas otrzymał dekret Kongregacji do spraw Nadzwyczajnych Kościoła, w którym nadano mu specjalne pełnomocnictwa, w tym możliwość mianowania administratorów apostolskich z pełnymi prawami biskupimi w nieobsadzonych diecezjach. Zakres terytorialny pełnomocnictw określono nieprecyzyjnie jako „całe terytorium polskie” – in tutto il territorio polacco (Nie było jasne, czy „całe terytorium polskie” oznacza teren w granicach z 1939 czy z 1945 r., z włączonymi wówczas do Polski terenami niemieckimi). Wykorzystując to, prymas Hlond powołał tymczasową polską administrację kościelną na poniemieckich terenach włączonych do Polski. Na terytorium archidiecezji wrocławskiej w sierpniu 1945 r. utworzono trzy jednostki kościelne (tzw. administratury apostolskie), na czele których stanęli jako administratorzy apostolscy ks. Karol Milik (Wrocław), ks. Bolesław Kominek (Opole), ks. Edmund Nowicki (Gorzów Wielkopolski). Gdy we wrześniu rozpoczynali urzędowanie, byli już na tych terenach polscy duchowni. We Wrocławiu organizatorem polskiego duszpasterstwa już w maju 1945 r. był ks. Kazimierz Lagosz, współpracujący z grupą operacyjną prezydenta Bolesława Drobnera.

Głównymi wyzwaniami, przed którymi stanęli polscy duchowni, były zorganizowanie działających struktur kościelnych, odbudowa zniszczonych kościołów, zapewnienie opieki duszpasterskiej przybywającym na Dolny Śląsk Polakom i mieszkającym tu jeszcze Niemcom oraz łagodzenie konfliktów między różnymi grupami osiedlającymi się na ziemiach zachodnich.