Propaganda

Autor: Jakub Tyszkiewicz

Poniemieckie tereny przejęte w 1945 r. odgrywały istotną rolę w polityce komunistów, którzy traktowali ten fakt jako jeden z niewielu elementów, które mogą przekonać Polaków do nowego systemu. Propaganda tych ziem w latach 1945–1948 służyła zatem legitymizacji narzuconej władzy i realizowanego przez nią programu przebudowy państwa oraz uzasadniała sojusz z ZSRR, przedstawianym jako jedyny gwarant granicy zachodniej na Odrze i Nysie Łużyckiej. Odgrywała też istotną rolę w walce z opozycją polityczną. Jesienią 1946 r., zmianę podejścia Stanów Zjednoczonych do ustaleń poczdamskich na niekorzyść Polski komuniści wykorzystali do ataku na prozachodnią politykę PSL, oskarżając to stronnictwo o zdradę polskiej racji stanu, co nie było prawdą. Celem propagandy było także skupienie narodu wokół planu zasiedlania i zagospodarowania przyłączonych ziem. Jej treści czerpały z tez przedstawianych przed wojną przez ośrodki myśli zachodniej, wywodzące się z kręgów narodowych i formułowanych przez ugrupowania związane z rządem na wychodźstwie w czasie wojny. Obok argumentów politycznych za przynależnością tych ziem do Polski miały przemawiać argumenty dziejowe i społeczno-gospodarcze. Jednym z najważniejszych elementów była teza o historycznie polskim, „piastowskim” charakterze tych ziem, ze względu na istnienie dużych grup ludności słowiańskiego pochodzenia, później rzekomo zgermanizowanych. Stąd powszechnie używana w propagandzie nazwa „Ziemie Odzyskane”. Argument o germanizacji stanowił uzasadnienie dla akcji weryfikacyjnej tzw. ludności rodzimej w latach 1945–1947. Następną grupę tworzyły racje gospodarcze, podkreślające możliwość zmiany w wyniku przyłączenia tych terenów, struktury ekonomicznej Polski na przemysłowo-rolniczą.

Wraz z rosnącą dominacją komunistów w propagandzie pojawiły się nowe elementy podkreślające ich rolę w przywróceniu Polsce tych ziem oraz znaczenie sojuszu z ZSRR w ich odbudowie i rozwoju. Pierwszy etap propagandy kończyła Wystawa Ziem Odzyskanych we Wrocławiu w 1948 r. Uznano, że tereny te zostały już trwale złączone z Macierzą. Ponowne dojście do władzy Gomułki w październiku 1956 r., dla którego problem granicy na Odrze i Nysie był ważnym elementem polityki zagranicznej PRL, przyniosło nową fazę propagandy, tym razem „Ziem Zachodnich i Północnych” (1956–1970). Podkreślano przede wszystkim fakt obecności Polaków już urodzonych i wychowanych na tych terenach, „młodzieży Ziem Zachodnich”, i ich związanie z ideą socjalizmu. Społeczeństwo straszono niemieckim „rewizjonizmem”, czyli żądaniami RFN zwrotu tych terytoriów. Stałym motywem było odwołanie się do decyzji konferencji poczdamskiej, mającej przesądzać o granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej, a tym samym przynależności ziem na wschód od tej linii do Polski i wysiedleniu Niemców z tych terenów.

Po podpisaniu układu między PRL a RFN w 1970 r., prezentowanego jako potwierdzenie istniejącego status quo, propaganda nie była już tak intensywna, zaś próby wskrzeszenia haseł o roli komunistów w „odzyskaniu” tych terenów po 1981 r. napotykały obojętność społeczeństwa i nie były udane.