Ostatni rok PRL

Autor: Rafał Bubnicki

Ostatni rok PRL był też ostatnim rokiem komunizmu w Europie środkowo-wschodniej.

1 stycznia 1989 r. nikt jednak nie spodziewał się takiego przebiegu wydarzeń. Przez dwanaście miesięcy 1989 r. trwał proces destrukcji komunistycznego państwa – do końca jednak, pod kierownictwem ludzi z PZPR, sprawnie funkcjonowały jego struktury wojskowe i Służba Bezpieczeństwa. W wyniku obrad Okrągłego Stołu (6 lutego–5 kwietnia) ustalono warunki częściowo demokratycznych wyborów do Sejmu i do nowo powołanego Senatu oraz pakiet innych uzgodnień polityczno-społecznych (m.in. ponowną legalizację „Solidarności”).

14 kwietnia Władysław Frasyniuk powołał Komitet Obywatelski „Solidarność”, którego kandydaci do Sejmu: Barbara Labuda, Radosław Gawlik, Andrzej Piszel i Zbigniew Mirosław Lech oraz do Senatu: Karol Modzelewski i Roman Duda, wygrali 4 czerwca 1989 r. wybory w okręgu wrocławskim. Komitet Obywatelski „pomógł” też wygrać w II turze wyborów wskazanym kandydatom z listy komunistycznej. Obradom Okrągłego Stołu i kampanii wyborczej towarzyszyły we Wrocławiu uliczne manifestacje domagającego się legalizacji Niezależnego Zrzeszenia Studentów (nastąpiło to dopiero 22 września), demonstracje „Solidarności Walczącej”, protesty Ruchu Wolność i Pokój i happeningi Pomarańczowej Alternatywy.

1 maja doszło do ostatniej, na dużą skalę, interwencji sił ZOMO, przeciwko demonstracji zorganizowanej przez ugrupowania solidarnościowe kontestujące Okrągły Stół i wybory (przede wszystkim „Solidarność Walcząca”). Mimo, że formalnie istniała cenzura (ostatecznie zlikwidowana w kwietniu 1990 r.), to od 4 czerwca w Polsce istniała pełna wolność słowa. „Solidarność” i opozycja demokratyczna powoli wywalczały sobie zmiany merytoryczne i personalne w dolnośląskich mass mediach (wyraźne zmiany nastąpiły dopiero w pierwszej połowie 1990 r.).

Rok 1989 zapisał się jako czas szalejącej inflacji, braków podstawowych artykułów żywnościowych i przemysłowych oraz (od połowy roku) odradzania się wolnego rynku. Powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego (24 sierpnia) otworzyło serię zmian w krajach Europy komunistycznej. We Wrocławiu najważniejszym wydarzeniem korespondującym z tymi zmianami był w dniach 3–5 listopada Festiwal Niezależnej Kultury Czesko-Słowackiej, zorganizowany przez Solidarność Polsko-Czesko-Słowacką. Wzięły w nim udział tysiące Czechów i Słowaków, którzy przyjechali do Wrocławia różnymi drogami i spotkali się z liderami czechosłowackiej opozycji demokratycznej z zachodniej Europy i z emigracyjnymi artystami (m.in. z Karelem Krylem). Festiwal stał się – zdaniem Václava Havla – uwerturą do demokratycznych zmian w Czechosłowacji.

Rok 1989 kończył się we Wrocławiu zorganizowaną przez „Solidarność” akcją pomocy dla społeczeństwa Rumunii (31 grudnia wyruszył z Wrocławia do Brašov pierwszy konwój z pomocą humanitarną) oraz Europejskim Spotkaniem Młodych Wspólnoty Taizé. Na spotkanie odbywające się w Hali Stulecia przyjechało ok. 50 tys. młodych ludzi z całej Europy (spoza Polski ok. 30 tys.).

31 grudnia Sejm przyjął nowe godło i nazwę państwa – Rzeczpospolita Polska.