Przed Solidarnością

Autor: Rafał Bubnicki

Protesty robotnicze na Wybrzeżu (grudzień 1970 r.) oraz w Radomiu i Ursusie (czerwiec 1976 r.) odbiły się echem w dolnośląskich zakładach pracy – w czerwcu 1976 r. strajki objęły cały Dolny Śląsk, a największy zasięg miały we Wrocławiu, gdzie strajkowały m.in. zakłady: PZL Hydral (tu protest miał największe rozmiary – strajkowało ok. 1200 pracowników), Predom-Polar, Agromet-Pilmet i Zakłady Aparatury Spawalniczej ASPA. O tworzeniu się zorganizowanej opozycji demokratycznej we Wrocławiu można jednak mówić dopiero od drugiej połowy 1977 r., kiedy powstał Studencki Komitet Solidarności (deklaracja założycielska 14 grudnia 1977 r.). Wcześniej pojedyncze osoby z wrocławskiego środowiska naukowego nawiązały kontakt z kształtującą się opozycją w Warszawie. Jedną z pierwszych był matematyk, profesor Stanisław Hartman, współpracownik KOR od 1976 r, w grudniu 1976 r. sygnatariusz „Listu profesorskiego” do Sejmu PRL w sprawie powołania komisji poselskiej dla zbadania przebiegu demonstracji robotniczych w czerwcu 1976 r. W czerwcu 1977 r. grupa 33 wrocławskich naukowców podpisała list protestacyjny przeciwko aresztowaniu członków i współpracowników KOR, w którym domagano się też zwolnienia z więzień uczestników demonstracji robotniczych w czerwcu 1976 r. Ukształtowała się wówczas grupa pracowników wyższych uczelni, którzy wspierali działalność opozycji (przede wszystkim skupionej w SKS), a potem „Solidarności” i opozycji lat 80. XX w. Do grupy tej należeli późniejsi (styczeń 1978 r.) sygnatariusze deklaracji założycielskiej Towarzystwa Kursów Naukowych: pedagog prof. Mirosława Chamcówna, matematycy prof. Roman Duda, doc. Bolesław Gleichgewicht, prof. Stanisław Hartman oraz doc. Andrzej Krzywicki, dr Jan Waszkiewicz, chemik prof. Krzysztof Pigoń i architekt prof. Tadeusz Zipser. Jednym z liderów „Solidarności” został Karol Modzelewski, warszawski historyk mediewista, wówczas pracownik PAN we Wrocławiu. Do grona osób wspierających opozycję należeli też: prof. Czesław Hernas, dyrektor Instytutu Filologii Polskiej, i historyk sztuki prof. Mieczysław Zlat.

W 1978 r. do zespołu wydawanej poza cenzurą warszawskiej „Res Publiki” dołączył historyk dr Adolf Juzwenko. Studencki Komitet Solidarności we Wrocławiu ściśle współpracował z warszawskim Komitetem Samoobrony Społecznej KOR, ze wspomnianą grupą wrocławskich profesorów o nastawieniu opozycyjnym i z SKS-ami w Krakowie i innych miastach. SKS występował w obronie praw obywatelskich naruszanych przez władze PRL, prowadził niezależną akcję samokształceniową w zakresie objętym restrykcjami cenzury (we współpracy z TKN), kolportował wydawnictwa II obiegu, organizował akcję przeciwko istnieniu zbioru książek zastrzeżonych w bibliotekach, prowadził bibliotekę wydawnictw niezależnych. Od stycznia 1978 r. wydawał biuletyn „Podaj dalej”, a od połowy 1979 r. „Akademickie Pismo Informacyjne”. SKS, który najaktywniej działał na Uniwersytecie Wrocławskim (wydziały Filologii Polskiej i Matematyczno- Fizyczno-Chemiczny) skupiał ok. 200 studentów.

Mniej liczne (od kilku do kilkunastu osób) były inne grupy opozycyjne związane z organizacjami ogólnopolskimi: Ruch Obrony Praw Człowieka i Obywatela, Ruch Wolnych Demokratów i Konfederacja Polski Niepodległej. W maju 1979 r. powstał Klub Samoobrony Społecznej we Wrocławiu będący lokalną mutacją KSS KOR, w którym znaczącą grupą byli członkowie SKS, którzy ukończyli studia. Z inicjatywy Klubu powstał miesięcznik „Biuletyn Dolnośląski”, który jednak na początku 1980 r. usamodzielnił się już pod redakcją Kornela Morawieckiego. Członkowie działających we Wrocławiu grup opozycyjnych: TKN, SKS, RWD, ROPCio, KSS i środowisko „Biuletynu Dolnośląskiego” stworzyli nieformalną Radę Jedności, na której forum starali się wypracowywać wspólne stanowisko wobec wydarzeń politycznych.

Kadrowy SKS

Studencki Komitet Solidarności we Wrocławiu (założony w grudniu 1977 r.) był obok krakowskiego SKS najaktywniej działającą opozycyjną organizacją studencką w Polsce przed powstaniem „Solidarności”. Liczbę rzeczników i współpracowników SKS ocenia się obecnie na ok. 200 osób. Fenomenem wrocławskiego SKS było wejście po sierpniu 1980 r. bardzo dużej grupy jego działaczy i współpracowników do struktur dolnośląskiej „Solidarności” (przede wszystkim do działów informacji i propagandy). Członkami władz regionalnej „Solidarności” zostali Stanisław Huskowski i Krzysztof Turkowski. Tygodnik „Solidarność Dolnośląska” redagowali: Jarosław Broda (redaktor naczelny), Leszek Budrewicz i Rafał Bubnicki, a serwis „Z Dnia na Dzień”: Jan Sobczyk (redaktor naczelny), Sławomir Najnigier, Wincenty Korsan i Beata Szczepanik. W Radio Solidarność pracowali: Aleksander Gleichgewicht (redaktor naczelny), Krzysztof Grzelczyk i Wiktor Grotowicz, a w dziale wydawnictw Zarządu Regionu „Solidarności”: Adam Lipiński i Zenon Pałka. Pracownikami Zarządu Regionu były Danuta Stołecka i Elżbieta Tarka-Zielińska. Z tego środowiska wywodzili się też w latach 80. XX w. liderzy nowych ugrupowań opozycji demokratycznej powstającej we Wrocławiu: Solidarności Polsko-Czechosłowackiej (Mirosław Jasiński, Jarosław Broda, Mirosław Spychalski) i Ruchu Wolność i Pokój (Leszek Budrewicz). Działaczami „Solidarności” w innych miastach Polski zostali: Mariusz Wilk (Gdańsk) i Jacek Malec (Kalisz).