DOKUMENT
FABUŁA

 

DOKUMENT

Polskie miesiące – czerwiec ’76, Fundacja Centrum Solidarności; czas trwania: 4’03”

Jeden z odcinków filmu dokumentalnego Polskie Miesiące. Film powstał na zlecenie Fundacji Centrum Solidarności jako element prowadzonej przez nią w latach 2000–2007 wystawy „Drogi do Wolności”. W sposób syntetyczny przedstawia sytuację ekonomiczną i polityczną w PRL po dojściu do władzy Edwarda Gierka. Ukazuje mechanizmy propagandy czasu PRL. Film koncentruje się na proteście robotniczym w Płocku, Radomiu i Ursusie wywołanym przez kolejną podwyżką cen artykułów spożywczych i detalicznych. Opowiada też o sprzeciwie środowisk opozycyjnych w reakcji na zamieszki, zatrzymania i więzienie robotników. Krótki, 7-minutowy materiał stanowi doskonałą pomoc dydaktyczną do wykorzystania na zajęciach lekcyjnych.

 

Polskie miesiące – sierpień ’80; Fundacja Centrum Solidarności; czas trwania: 10’45”

Jeden z odcinków filmu dokumentalnego Polskie Miesiące. Film powstał na zlecenie Fundacji Centrum Solidarności jako element prowadzonej przez nią w latach 2000–2007 wystawy „Drogi do Wolności”. Dokument przybliża sytuację ekonomiczną i polityczną kraju w sierpniu 1980 r. oraz opowiada o przebiegu strajku sierpniowego na terenie Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Film rozpoczyna wystąpienie Tadeusza Fiszbacha, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Prezentację 18 dni strajkowych rozpoczyna informacja o zwolnionej z pracy na pół roku przed emeryturą suwnicowej Annie Walentynowicz, aktywnej działaczce Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża (WZZW). Krótki, niespełna 10-minutowy materiał stanowi doskonałą pomoc dydaktyczną do wykorzystania na zajęciach lekcyjnych.

 

Robotnice, reż. I. Kamieńska, 1981, czas trwania: 16’00”
Film zrealizowany w lutym 1980 r. w Zakładach Przemysły Lniarskiego w Krośnie. Wstrząsający zapis egzystencji tkaczek pracujących w pyle, wodzie, kurzu i w hałasie przez 6 dni tygodnia. Oglądamy zmęczone, przedwcześnie postarzałe twarze, pokaleczone od maszyn ręce, zdeformowane od ciężkich i mokrych chodaków stopy. Obraz przywodzi na myśl Ziemię Obiecaną Andrzeja Wajdy. Trudno uwierzyć, że to dokument z końca XX wieku. Film pokazuje dorastanie do sierpniowej rewolty.

 

Szpital, reż. K. Kieślowski, 1977, czas trwania: 21’00”
Raport z trzydziestosześciogodzinnego dyżuru w jednym z warszawskich szpitali (zmontowany ze zdjęć realizowanych na przestrzeni wielu miesięcy), który tak jak Urząd tego samego reżysera należy czytać jako metaforę Polski lat 70. W świecie beznadziei ludzi stać na braterstwo. Bohaterami są lekarze, którzy mimo katastrofalnych warunków pracy (słynny młotek jako narzędzie operacyjne) wykonują swój zawód, ratują, wspierają, funkcjonują z myślą o drugim człowieku. Film budował wiarę w człowieczeństwo.

 

Jak żyć?, reż. M. Łoziński, 1976, czas trwania: 82’00”
Socjodrama dokumentalna. Dzięki twórczo wykorzystanej metodzie dokumentu ,,organizowanego” (reżyser wprowadził jako uczestników kilkoro wtajemniczonych w zamysł przyjaciół) powstało studium zniewolenia jednostki i zbiorowości, rejestrujące stan świadomości polskiego społeczeństwa w przełomowym momencie dekady Gierka. Obóz ZSMP dla młodych małżeństw stał się miniaturą Polski o totalitarnym porządku społecznym. Obóz zorganizowano w taki sposób, by wzbudzić rywalizację i wrogość między obozowiczami walczącymi o miano najlepszego małżeństwa i… nagrodę w postaci pralki. Wszystko zgodnie z zasadą, że społeczeństwo skłócone jest łatwiejsze do zarządzania.

 

Egzamin dojrzałości, reż. M. Łoziński, 1978, 17’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Relacja z egzaminu wiedzy społeczno-politycznej przeprowadzanego w warszawskim liceum. Maturzyści recytują wykute z podręcznika formuły ideologiczne, martwe zarówno dla nich, jak i dla nauczycieli. Egzamin jest szkołą konformizmu i – charakterystycznego dla PRL-u – dwójmyślenia. Pokazuje, że gramy, udajemy, kłamiemy już na etapie szkoły. Tak nas wychowywano.

 

Elementarz, reż. W.Wiszniewski, 1976, 9’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Film ten nie mieści się w istniejących podziałach gatunkowych. Zdjęcia dokumentalne służą kreacji (dokument kreacyjny, czyli pokazujący rzeczywistość przetworzoną, przekonstruowaną). Tytułowy ,,elementarz” pełni funkcję symboliczną, oznacza podstawowy kod komunikacji między ludźmi, powinien służyć rozumieniu świata, tradycji. Ale tu… komunikacja zastygła w wytartych formułach. Słowa nic nie znaczą. Postaci powtarzają znane patriotyczne frazy: „Kto ty jesteś? – Polak mały” – bezmyślnie, bezrefleksyjnie. Otrzymujemy portret kondycji duchowej Polaków połowy lat 70., osadzonych nie tylko w brzydocie zewnętrznej, ale też martwych wewnętrznie.

 

 

FABUŁA

Amator, reż. K.Kieślowski, 1979, 104’00”
Opowieść o człowieku, którego pasjonuje amatorskie rejestrowanie rzeczywistości. Najpierw zyskuje poparcie i akceptację władzy, bo dokumentuje zakładową kamerą osiągnięcia przedsiębiorstwa, miasteczka, ale później, kiedy jego działanie staje się niewygodne, zostaje odtrącony. Za to, że szukał i ilustrował prawdę o otaczającym go świecie, demaskował fałsz tego, co wcześniej akceptował. Jego wewnętrzny rozwój, dojrzałość do samodzielnego myślenia wzbudziły niepokój zarządców prowincjonalnego zaścianka.

 

Co mi zrobisz, jak mnie złapiesz, reż. S. Bareja, 1978, 99’00”
Komedia obyczajowa pokazująca w krzywym zwierciadle władzę i ustrój , ale też polskie społeczeństwo, które nie potrafi funkcjonować bez krętactwa i kombinatorstwa. Kpi z absurdów życia w PRL, z ignorancji ludzi zajmujących wysokie stanowiska, ośmiesza logikę realnego socjalizmu i fasadowaość rzeczywistości opartej na hasłach i sloganach. Bohaterami są ludzie sprawujący większą lub mniejszą władzę. Bezczelni, w poczuciu swej bezkarności ustawiający innych według swoich życzeń i zachcianek. Śmieszni i… straszni.

 

Gry uliczne, reż. K. Krauze, 1996, 100’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Film osadzony w konwencji political fiction. Dziennikarz (jest 1995 r.) otrzymuje zadanie przeprowadzenia śledztwa w sprawie śmierci Stanisława Pyjasa, studenta polonistyki UJ, zamordowanego w 1977 r. za działalność opozycyjną. Naprawdę chodzi o odtworzenie rzeczywistości właśnie tego roku. Twórcy przywołują autentyczne wydarzenia sprzed lat, nazwiska, pseudonimy. Jak gdyby chodziło o prawdziwe – w toku realizacji – rozwiązanie zagadki polityczno-kryminalnej. Jednak zagadki pozostaną nieodkryte. Obraz mówi o bezradności dążącego do prawdy człowieka, którego otacza świat albo obojętności, albo spisku. Jedna z tajemnic, której bohaterom nie udało się rozwikłać, miała się wyjaśnić dopiero w przyszłości – dziś wiemy, kto był współpracującym z SB przyjacielem zamordowanego studenta (Andrzej Maleszka).