WPROWADZENIE HISTORYCZNE
KALENDARIUM

Po okresie pustoszącego umysły i gospodarkę stalinizmu nastanie rządów ekipy Gomułki budziło początkowo duże nadzieje na zmiany. Rzeczywiście, pierwszych kilka miesięcy rządów Gomułki to „poluzowanie gorsetu ideologicznego”, a przede wszystkim poprawa zaopatrzenia i wiara w lepszą przyszłość. Szybko okazało się jednak, że dogmatyczny i apodyktyczny Gomułka jest przede wszystkim realistycznym komunistą, a nie reformatorem. Początkowe oznaki swobody wypowiedzi szybko zostało stłamszone, a ideologię władzy na wiele lat zdominowała kwestia rywalizacji z polskim Kościołem oraz ograniczania dostępu do dóbr konsumpcyjnych, które odbywały się kosztem dalszego zbrojenia armii i ścisłej współpracy z ZSRR. Pod koniec szarych i mało kolorowych (wbrew początkowych nadziejom) lat rządów minimalistycznego Gomułki całość propagandy wskazującej winnych tej sytuacji skierowana została na niewielką grupę polskich Żydów. To w tym czasie zaczęły się kształtować też pierwsze oficjalne głosy politycznego i społecznego sprzeciwu wobec komunistycznej władzy w Polsce.

Niezwykłym wydarzeniem związanym z Dolnym Śląskiem była inicjatywa napisania listu do Episkopatu Niemieckiego, która wyszła od kardynała Bolesława Kominka. Słynny list, w którym to zawarto słynne słowa „wybaczamy i prosimy o przebaczenie”, spotkał się z reakcją władz komunistycznych oraz początkową nieprzychylną reakcją wiernych, jednak do dziś postrzegany jest jako pierwszy krok w polsko-niemiecki pojednaniu.

Okres ideologicznego nacisku i pokaz siły władzy, które w pierwszych latach Gomułki były mniej odczuwalne, miały swoją kumulację w marcu 1968 roku, kiedy Wrocław i Dolny Śląsk stały się bardzo ważną areną protestów studenckich oraz w grudniu 1970 roku, kiedy przeciw kolejnym podwyżkom cen zaprotestowali robotnicy Wybrzeża, a wraz z nimi stanęli dolnośląscy robotnicy.

KALENDARIUM

1956

14-25 lutego – w Moskwie odbywa się XX Zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego podczas którego poddany jest oficjalnej krytyce stalinowski kult jednostki, postępowanie organów bezpieczeństwa wobec realnych i wyimaginowanych „przeciwników politycznych”, uznane jest prawo narodów do „różnych dróg dochodzenia do socjalizmu”, zapowiedziana jest także rehabilitacja ofiar stalinizmu. Szczególne wrażenie wywiera na zjeździe tajny referat I sekretarza KPZR Nikity Chruszczowa, w którym bez ogródek i w wielu szczegółach przedstawia on patologie systemu stalinowskiego oraz mechanizmy prześladowań milionów jego ofiar. Tekst tajnego referatu mimo zakazów dzięki polskim delegatom na zjazd przedostaje się do Polski, jest kopiowany przez działaczy PZPR i kolportowany oraz czytany w całym kraju. Zawarta w nim wiedza o mechanizmach stalinizmu znacznie wpłynęła na zmianę nastrojów w kraju i dążenie do zmiany rządzącej w PRL ekipy stalinowskich działaczy.

12 marca – w Moskwie umiera Bolesław Bierut.

20 marca – I sekretarzem PZPR zostaje Edward Ochab.

wiosna – władze ogłaszają amnestię, z więzień w Polsce wychodzi ponad 30 tysięcy więźniów, w tym wielu skazywanych wcześniej członków podziemia, byłych wojskowych II RP i żołnierzy AK. Oficjalnie rozpoczynają się procesy rehabilitacyjne, złagodzona jest ingerencja cenzury w prasie.

28 czerwca – dochodzi do robotniczej demonstracji i masakry w Poznaniu – znanej jako Poznański Czerwiec. Demonstrację pod hasłem „Chleba i wolności” rozpoczynają robotnicy największych zakładów przemysłowych Poznania, do których pod komitetem wojewódzkich PZPR dołączają dziesiątki tysięcy mieszkańców miasta. Protestujący zdobywają m.in. więzienie, uwalniają przetrzymywanych w nim więźniów i przejmują magazyn broni. Oddziały regularnego wojska zostają rozbrajane, a żołnierze bratają się z demonstrantami. Powstanie spacyfikowane zostaje dopiero przez specjalne odziały wojskowe wysłane do Poznania ze Śląska. Wojsko używa ostrej amunicji. Ginie kilkadziesiąt osób, a kilkaset zostaje rannych.

15 lipca – jednym z widomych świadectw zmian zachodzących w Polsce było odsłonięcie na wrocławskim Rynku pomnika największego polskiego komediopisarza Aleksandra hr. Fredry. Monument przyjechał do Polski ze Lwowa dużo wcześniej, ale mógł być pokazany publicznie dopiero w wyniku odwilży zachodzącej w Polsce.

26 sierpnia – na Jasnej Górze w Częstochowie przy udziale około miliona wiernych złożone zostają Jasnogórskie Śluby Narodu zredagowane przez prymasa Stefana Wyszyńskiego. Wierni domagają się jego zwolnienia z internowania oraz zmiany sytuacji w kraju.

19-21 października – odbywa się VIII plenum KC PZPR, na którym nowym przewodniczącym partii zostaje zwolniony z aresztu domowego Władysław Gomułka. Na obrady bez uprzedzenia przybywa delegacja radziecka z Nikitą Chruszczowem, która próbuje opanować sytuację poprzez groźbę sowieckiej interwencji w Polsce i wstawienie na stanowiska popieranych przez siebie działaczy komunistycznych. Ostatecznie Moskwa aprobuje Gomułkę jako nowego I sekretarza PZPR.

22 października – szczególnie dramatyczny przebieg miała kilkunastotysięczna manifestacja pod gmachem Politechniki Wrocławskiej, w czasie której wzywano m.in. do wycofania wojsk ZSRR z Polski. Rosnący w siłę pochód przeszedł m.in. pod gmach Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Radzieckiej przy pl. Teatralnym, niszcząc tam czerwone gwiazdy. Interweniowała milicja, a demonstranci usiłowali wznosić barykady, zatrzymując tramwaje. We Wrocławiu wrzało także następnego dnia, gdy grupy manifestantów zostały rozproszone przez oddziały porządkowe MO. Uspokojenie sytuacji przyniosły dopiero apele władz uczelni wrocławskich, które cieszyły się większym autorytetem niż lokalne komitety PZPR, osłabione walką o władzę.

23 października-10 listopada – Wrocławianie solidarnie wsparli Węgrów w ich walce o demokrację. W związku z walkami kilkaset osób oddało krew, a zakłady pracy przekazywały duże kwoty pieniężne. Na początku listopada na Węgry poleciał samolot z Wrocławia z transportem, m.in. krwi i lekarstw. Duża rolę w tej akcji odegrała prasa, przede wszystkim „Słowo Polskie”. Po krwawym stłumieniu powstania węgierskiego przez wojska radzieckie na wielu wrocławskich instytucjach zawisły flagi z kirem. Na akademiku na pl. Grunwaldzkim studenci wywiesili transparent „Precz ze zbrojną interwencją na Węgrzech”.

24 października – Władysław Gomułka wygłasza przemówienie do kilkuset tysięcy osób podczas wiecu na Placu Defilad w Warszawie, wzywa do powrotu do domów i do pracy. Jest to definitywny koniec stalinizmu i początek krótkiej tzw. odwilży gomułkowskiej. Ekipa Gomułki rządzi w Polsce do grudnia 1970 roku.

28 października – władze państwowe zwalniają z internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego.

4 listopada – utworzono pod nazwą Wrocławski Teatr Pantomimy, który przez 45 lat zespół zrealizował 24 programy, odnosił krajowej światowe tryumfy. W latach 60. XX w., na etapie poszukiwań twórczych, spektakle miały charakter krótkich form scenicznych. Zwykle były to realizacje oparte na pierwowzorach literackich, posiadające fabułę: Płaszcz (1956), Woyzeck (1959), Gilgamesz (1968), czy Odejścia Fausta (1970), lub formy pantomimiczne, mające charakter scenicznych eksperymentów, takie jak: Ziarno i skorupa (1961) i Labirynt (1963).

grudzień – powstaje Dolnośląski Towarzystwo Oświatowe, które od 1973 r. do dziś funkcjonuje jako Dolnośląskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne. Fala przemian i aktywizacji lokalnych społeczności widoczne jest także w całym województwie, w którym po Październiku ’56 powstają towarzystwa regionalne: Miłośników Wrocławia, Ziemi Ślężańskiej, Ziemi Jeleniogórskiej, Regionu Świdnickiego, czy Ziemi Kłodzkiej.

grudzień – oznaki odwilży na linii państwo-Kościół: uchylony zostaje dekret z 1953 o obsadzaniu stanowisk kościelnych przez władze, wprowadzone są  ponownie dobrowolne lekcje religii do szkół, ponownie zaczyna się też ukazywać związany ze środowiskami katolickimi krakowski „Tygodnik Powszechny”

grudzień – rozpoczyna nadawanie Studio 202 współtworzone przez Ewę Szumańską (1921–2011)– pisarkę, reportażystkę, scenarzystkę filmową i satyryka; Jana Kaczmarka (1945–2007) – artystę kabaretowego, współzałożyciela kabaretu „Elita”, satyryka, autora piosenek, felietonistę, i Andrzeja Waligórskiego (1926–1992) – poetę, satyryka, aktora, dziennikarza, wieloletniego współpracownika Polskiego Radia Wrocław, kierownika radiowego magazynu Studio 202.

16 grudnia – miały miejsce istotne zmiany w sytuacji Kościoła we Wrocławiu. Dzięki częściowej normalizacji stosunków z państwem w grudniu diecezję wrocławską mógł wreszcie przejąć biskup Bolesław Kominek, mianowany biskupem we Wrocławiu jeszcze w 1951 r. W wyniku odprężenia w relacjach państwa i Kościoła również inni administratorzy apostolscy mogli wrócić do diecezji. Bp Bolesław Kominek dbał o odbudowę kościołów, wydawnictwa, ruchy katolickie i integrację ludności. Wiele wysiłku włożył w proces ustanowienia stałych polskich diecezji na Ziemiach Zachodnich, na których miliony Polaków w wyniku wojny i zmiany granic znalazły – jak się wyrażał –„jedyny możliwy przytułek”.

1957

3 stycznia – powstała nowa masowa organizacja młodzieżowa: Związek Młodzieży Socjalistycznej.

20 stycznia – wybory do sejmu w atmosferze popaździernikowej odwilży – „Głosowanie bez skreśleń”, po raz pierwszy na liście do głosowania kandydatów było więcej niż miejsc do obsadzenia.

maj – film Kanał Andrzeja Wajdy zdobył Złotą Palmę na festiwalu filmowym w Cannes, dając początek sukcesów tzw. polskiej szkoły filmowej.

26 maja – powstała nowa organizacja, zajmująca się popularyzacją tego regionu – Towarzystwo Rozwoju Ziem Zachodnich (TRZZ). Chociaż powstało ono z inicjatywy społecznej, było podporządkowane władzy centralnej. Celami TRZZ było m.in. nagłaśnianie polskich osiągnięć na Ziemiach Zachodnich, „pogłębianie patriotycznej i socjalistycznej świadomości społecznej”, popularyzowanie historii polskich walk o „odzyskanie” tych terenów, a także walka z rewizjonizmem i militaryzmem zachodnioniemieckim. Organizacja istniała do 1971 r.

czerwiec – powstaje słynny teatr studencki „Kalambur”.

2 października – na polecenie władz zamknięto redakcję i wydawanie tygodnika „Po prostu” jako organu „rewizjonistów”. Mimo kilkudniowych protestów i starć z milicją, kilkuset rannych i aresztowanych  – władze nie odstąpiły od decyzji – był to symboliczny koniec „gomułkowskiej odwilży”.

8 październik – po decyzji Biura Politycznego o likwidacji proreformatorskiej tygodnika „Po prostu” studenci wrocławscy zorganizowali wiec protestacyjny, a na akademikach widoczne były hasła „żądamy wolności słowa, prasy i zgromadzeń”.

1958

19 stycznia – wyszedł pierwszy numer tygodnika „Odra”, który funkcjonuje do dziś.

2 lutego – uruchomiono stację telewizyjną na górze Ślęży.

12 luty –  prof. Wiktor Bross wykonał pierwszą w Polsce operację na otwartym, bijącym sercu. Pacjentką była 26-letnia Maria Stopczyńska, którą znieczulał prof. Antoni Aroński. Operacja polegała na poszerzeniu palcem zwężonej zastawki mitralnej. Po operacji wykonano gipsowy odlew palca prof. Wiktora Brossa, na którym zaznaczona jest skala, jak głęboko należało wprowadzić palec, aby prawidłowo poszerzyć zastawkę.

kwiecień – na Synodzie Kościoła Ewangelickiego w Niemczech utworzono Aktion Sühnezeichen (Akcja Znaki Pokuty), której jednym z głównych celów działania było polsko-niemieckie pojednanie.

16-17 maja – w Dusznikach Zdroju zorganizowano I Zjazd Pisarzy Ziem Zachodnich.

13 czerwca – w Warszawie podpisano układ o wytyczeniu granicy pomiędzy Polską a Czechosłowacją, w którym dokonano drobnych korekt w Górach Izerskich.

21 lipca – funkcjonariusze Służby Bezpieczeństwa wyłamali bramę i przeprowadzili rewizję Instytutu Prymasowskiego na Jasnej Górze. Mimo żywiołowych protestów wiernych rewizja została przeprowadzona w asyście kilkuset milicjantów.

1 sierpnia – Wrocławska Orkiestra Symfoniczna zostaje podniesiona do rangi Filharmonii.

1 września – koniec krótkotrwałej odwilży na linii państwo-Kościół: władza rozpoczęła „wojnę o krzyże”, w której dyrektorzy szkół na polecenie Ministerstwa Oświaty zostali zobligowani do usuwania krzyży z sali szkolnych. Początkowo władze bardzo stanowczo egzekwowały to polecenie przy użyciu powiatowych struktur PZPR, jednak ostatecznie krzyże wróciły do 354 szkół w województwa wrocławskiego. „Wojna o krzyże” była jednym z elementów szerszej rywalizacji władz komunistycznych dążących do stopniowej laicyzacji społeczeństwa. Fala usuwania krzyży przetoczyła się także rzez zakłady przemysłowe, które często odpowiadały na takie działania podjęciem strajku, jak miało to miejsce chociażby w Piławie Górnej.

3 października – premiera filmu Popiół i diament Andrzeja Wajdy, film był kolejnym utworem polskich twórców podejmującym ważne i aktualne wówczas problemu społeczne i polityczne i rozliczającym postawy różnych ludzi w okresie wojny i pierwszych latach powojennych w Polsce. Produkcja Wajdy była realizowane we Wrocławskiej Fabryce Filmów Fabularnych.

grudzień – ograniczanie nauk religii w szkołach, co było kolejnym etapem prób laicyzacji młodych ludzi przez władze komunistyczne. Działania te okazały się o tyle skuteczne, że od 1958 r. do 1960 odsetek szkół z takimi zajęciami spadł z 70% do 39%. Ostatecznie nauczanie w szkołach zniesiono w 1961 r., a lekcje religii przeniosły się do salek katechetycznych w kościołach.

1959

16 stycznia – utworzono Karkonoski Park Narodowy.

6 luty – ważnym impulsem przyspieszającym rozwój informatyzacji było powstanie Wrocławskich Zakładów Elektronicznych„Elwro”. Pierwszym dyrektorem zakładu był Marian Tarnkowski, a prof. Bromirski został jednym z pierwszych głównych konstruktorów. „Elwro” (później WZE „Mera-Elwro”) produkowały komputery 1, 2, i 3 generacji – UMC-1, komputery serii Odra: 1001, 1002, 1003, 1013, 1103, 1204, 1304, 1305, 1325; maszyny jednolitego systemu RIAD: R32 oraz mikrokomputery: Elwro 500, 600, 800 oraz Elwro 800 Junior, Elwro 801AT.

12 kwietnia – wmurowano kamień węgielny pod budowę pierwszej we Wrocławiu oraz na Dolnym Śląsku tzw. „tysiąclatki”, szkoły zbudowanej dla uczczenia sekularnego tysiąclecia państwa polskiego. Budowa prowadzona pod hasłem „1000 szkół na 1000-lecie” była sztandarowym projektem władz w związku z jubileuszem polskiej państwowości obchodzonym w 1966 roku. W ramach programu zbudowano 1417 nowych szkół w Polsce.

31 lipca – z powodu „przejściowych trudności w zaopatrzeniu w mięso” Ministerstwo Handlu Wewnętrznego ogłosiło, że każdy poniedziałek będzie we wszystkich państwowych zakładach gastronomicznych dniem bezmięsnym.

1960

cały rok – zmiana polityki władz centralnych odnośnie Ziem Odzyskanych i ziem dolnośląskich widoczna chociażby podczas obchodów XV rocznicy przejęcia tych terenów. We Wrocławiu i wielu innych miastach przystąpiono do prac odgruzowywania, uporządkowywania oraz odbudowy, a do końca lat 60. dokonano kompleksowej odbudowy tkanki urbanistycznej m.in. Oleśnicy, Złotoryi, Cieplic, Kudowy, Dusznik, Bolesławca i Zgorzelca.

cały rok – we Wrocławiu sieć kin urosła do 250 placówek, które w tym roku odwiedziło prawie 14 mln osób. Popularności kin nie zagroził jeszcze „szklany ekran”, choć liczba telewizorów zwiększyła się 10-krotnie w porównaniu z wcześniejszą dekadą.

26 stycznia – we wrocławskiej fabryce ELWRO rozpoczęto produkcję pierwszych polskich maszyn cyfrowych „Odra 1001”.

kwiecień – w Nowej Hucie doszło do gwałtownych starć mieszkańców z milicją. Ich powodem było usunięcie przez władze krzyża postawionego na planowanym miejscu budowy nowego dzielnicowego kościoła.

1 maja – w oficjalne święto państwowe oficjalnie założono „Kombinat Górniczo-Hutniczy Miedzi” w Budowie.

5 lipca – w 550. rocznicę bitwy pod Grunwaldem miała miejsce premiera filmu historycznego reżysera Aleksandra Forda „Krzyżacy”,  zrealizowanego na podstawie powieści Henryka Sienkiewicza.

sierpień – decyzją władz lekcje religii zostały wycofane ze szkół.

1961

cały rok – Eugeniusz Geppert oraz Hanna Krzetuska powołują do życia tzw. Szkołę – grupę artystyczną, której głównym celem była integracja lokalnych twórców, których łączyła tradycja szeroko rozumianego koloryzmu. Szkoła przekształciła się w 1967 r. w Grupę Wrocławską.

24 lutego – zainaugurowano działalność Muzeum Ślężańskiego w Sobótce.

1 marca – rozpoczęto wydawanie miesięcznika „Odra”.

3 czerwca – na Legnickim Polu otwarto muzeum upamiętniające bitwę pod Legnicą.

22 lipca – po raz pierwszy zorganizowano wrocławskie Święto Kwiatów.

1962

cały rok – rozpoczęto budowę Domu Igloo, który na tle typowego budownictwa jednorodzinnego PRL i ówczesnych domów-kostek wyróżniał się konstrukcją: futurystyczna kopuła z parabolicznymi oknami, powstała według projektu właściciela, architekta Witolda Lipińskiego, autora m.in. obserwatorium meteorologicznego na Śnieżce. „Kosmiczny” dom Lipińskiego jest nie tylko eksperymentem konstrukcyjnym, ale także próbą zrealizowania budynku ekologicznego i samowystarczalnego.

cały rok – powstały przy Katedrze Metod Numerycznych ośrodek obliczeniowy wyposażony w komputer Eliot 803, który był pierwszą tego typu placówką akademicką w Polsce. W latach 60. XX w. wrocławski matematyk i informatyk prof. Stefan Paszkowski opracował podręcznik: „Język Algol 60”, który zapoczątkował rodzimą terminologię informatyczną.

3 lutego – władze podjęły decyzję o zamknięciu Klubu Krzywego Koła, oficjalnym powodem było stwierdzenie, ze „jest on zdominowany przez rewizjonistów”.

19 marca – Bolesław Kominek został podniesiony do rangi arcybiskupa tytularnego Eucaity.

19 marca – odbyła się premiera debiutanckiego filmu Romana Polańskiego „Nóż w wodzie”, który był pierwszym polskim filmem nominowanym do Oscara.

27 maja – rozpoczęto budowę kombinatu paliwowo-energetycznego w Turoszowie oraz otwarto największą elektrownie w Polsce – „Turów”. W ciągu kolejnych miesięcy stopniowo będą uruchamiane kolejne bloki energetyczne.

14 grudnia – Wrocławskie Studio Telewizyjne nadało swój pierwszy program.

1963

styczeń – Wrocław i Dolny Śląsk sparaliżowała zima stulecia. Temperatury spadły poniżej 30 stopni, brakowało węgla, były problemy z prądem.

10 luty – otwarto Muzeum Miedzi w Legnicy.

czerwiec – przekazano Kościołowi prawosławnemu świątynię przy ul. św. Mikołaja, którą rychło ustanowiono katedrą diecezji wrocławsko-szczecińskiej

sierpień-wrzesień – komunikat o obowiązkowych szczepieniach przeciwko ospie; epidemia czarnej ospy. Miasto zostaje objęte kwarantanną.

Czarną ospę, chorobę egzotyczną i śmiertelną, przywiózł do Wrocławia w maju 1963 r. z jednej z zagranicznych misji w Azji, funkcjonariusz wrocławskiej służby bezpieczeństwa, płk Bonifacy Jedynak. Potrzebowano aż ok. sześciu tygodni oraz pierwszych śmiertelnych ofiar, aby stwierdzić jej obecność na terenie miasta. Jej zdiagnozowanie w połowie lipca 1963 r. zaskoczyło wszystkich – nie tylko całkowicie nieprzygotowaną do jej zwalczania służbę zdrowia, ale i bezradne wobec zarazy władze państwowe. Walka z wirusem VV wymagała od władz zastosowania nadzwyczajnych działań na terenie Wrocławia i województwa wrocławskiego, m.in. powołania specjalistycznych zespołów lekarskich, przeprowadzenia akcji powszechnych szczepień przeciwospowych, organizacji szpitali ospowych, izolatoriów dla osób mających kontakt z wirusem, zastosowania ich kwarantanny i dezynfekcji obiektów, będących ogniskami epidemii oraz przebywających w nich ludzi. Mieszkańców Wrocławia o czyhającym niebezpieczeństwie poinformowano 17 lipca– zbyt późno i zbyt ostrożnie, kiedy czarna ospa zbierała swoje pierwsze śmiertelne ofiary. Władze przystępowały do walki z epidemią zupełnie nieprzygotowane. Pełna mobilizacja pracowników wrocławskiej służby zdrowia, pozbawionych w wakacyjnym okresie prawa do urlopów, snu, odpoczynku, powołanych do wielotygodniowej służby na pierwszej linii walki z wirusem VV, zakończyła się pod koniec września 1963 r.

22 września – papież Paweł VI nadał Wrocławiowi nowego patrona, wysławionego podczas najazdu tatarskiego w XIII w. bł. Czesława.

1964

marzec – akcja solidarnościowa grupy studentów Uniwersytetu Wrocławskiego z autorami „Listu 34”, krytykującego kierunek polityki kulturalnej partii, w tym przede wszystkim przeciwko cenzurze.

7 marca – pierwsze wydanie festiwalu „Jazz nad Odrą”. Z festiwalem związany był chociażby Ryszard Gwalbert Misiek – muzyk jazzowy, saksofonista, kompozytor, pedagog. We Wrocławiu studiował mechanikę filozofię. W latach 70. XX w. był laureatem wszystkich nagród festiwalowych Jazz nad Odrą, a także stypendium im. K. Komedy (1974).Twórca i kierownik Polskiego Teatru Instrumentalnego (1975–1987) i opery instrumentalnej. We Wrocławiu w Teatrze Instrumentalnym realizował swoje spektakle autorskie.

14 marca – Antoni Słonimski złożył w kancelarii premiera tzw. List 34 w proteście przeciw ograniczeniom przez władze przydziału papieru na druk książek i czasopism oraz zauważalnego zaostrzenia cenzury w Polsce. List był pierwszym zorganizowanym aktem protestu polskich środowisk twórczych wobec polityki państwa. Został on przekazany przez literatów i upubliczniony za granicą przez radio Wolna Europa.

3 października – przy pl. Grunwaldzki, tuż przy kampusie Politechniki Wrocławskiej odsłonięto Pomnik Pamięci Profesorów Lwowskich – Ofiar Faszyzmu.

5 października – polski pisarz, legendarny dziennikarz i publicysta Melchior Wańkowicz został aresztowany pod zarzutem współpracy z radiem Wolna Europa, był to jeden z symptomów zaostrzenia kursu władzy wobec intelektualistów po ich Liście 34.

20 listopada – rozpoczął się proces oskarżonych w tzw. aferze mięsnej, kierowników i pracowników państwowych sklepów i hurtowni. Oskarżono ich o nielegalną sprzedaż towaru poza państwową kontrolą i fałszowanie dokumentacji. Śledztwo objęło około 400 osób. Na procesie orzeczono między innymi kilka wyroków śmierci.

11 grudnia – powstał Zakład Elektronicznej Techniki Obliczeniowej ZETOwe Wrocławiu, który jest obecnie jednym z najstarszych przedsiębiorstw informatycznych w Polsce.

1965

1 stycznia – konstytuuje się „Teatr Laboratorium” założony przez Jerzego Grotowskiego i Ludwika Flaszena, jednego z najsłynniejszych teatrów eksperymentalnych lat 60. i 70. XX w. Zespół ten początkowo działał w Opolu, w Teatrze 13 Rzędów. W 1962 r. do nazwy dodano słowo „laboratorium”, co sygnalizować miało odejście od przygotowań aktorów pod kątem konkretnych przedstawień i początek metodycznych badań nad sztuką aktorską. Po przenosinach zespołu do Wrocławia nazwa Teatr Laboratorium przyjęła się na stałe, chociaż instytucja zmieniła nazwę jeszcze dwa razy (od 1965 r. Instytut Badań Metody Aktorskiej – Teatr Laboratorium, od w 1970 r. Instytut Aktora – Teatr Laboratorium). Działalność Laboratorium dzieli się na dwa etapy: okres „teatralny” i „postteatralny”. Laboratorium realizowało założenia „teatru ubogiego”. Grotowski przez teatr ubogi rozumiał taki, który rezygnuje ze wszystkich niepotrzebnych akcesoriów inscenizacyjnych, by pozostawić to, co w teatrze najistotniejsze i niedostępne żadnej innej sztuce – spotkanie i relację żywych ludzi: aktora i widza. Scenografia, dźwięk, nawet układ krzeseł na widowni – wszystko było podporządkowane tej idei, realizowanej za pomocą działań aktorskich, opartych na głębokiej, czynnej introspekcji, a także wszechstronnym treningu ciała i głosu. „Wzorcowym” aktorem Grotowskiego był „aktor całkowity”, Ryszard Cieślak, który stworzył przejmujące role Don Fernanda w Księciu Niezłomnymi Ciemnego w „Apocalypsis cum figuris”. Ostatnie przedstawienie Teatru Laboratorium, „Tanathos polski” w reżyserii Ryszard Cieślaka, wystawiono w 1981 r. Od 1982 r. Jerzy Grotowski zamieszkał za granicą, Laboratorium rozwiązano w 1984 r.

19 marca – list otwarty Jacka Kuronia i Karola Modzelewskiego skierowany do działaczy partyjnych i młodzieży Związku Młodzieży Socjalistycznej, list związany był z krytyką polityki władzy oraz partii i usunięciem jego autorów z PZPR. Kilka miesięcy później Kuroń i Modzelewski „za rozpowszechnianie fałszywych wiadomości” zostali skazani na kilkuletni pobyt w więzieniu.

8 kwietnia – podpisano układ „o przyjaźni, współpracy i wzajemnej pomocy” między ZSRR i PRL.

1 października – podczas ostatniej sesji soboru ewangelicy niemieccy ogłosili słynne Memorandum Wschodnie, w którym opowiedzieli się za uznaniem granicy polsko-niemieckiej.

12 listopada – otwarto największy bar szybkiej obsługi we Wrocławiu „Barbara”. Dzisiaj Barbara pełni funkcje kulturalno-informacyjne.

18 listopada – polscy biskupi przebywający w Rzymie na obradach soborowych podpisali Orędzie Biskupów Polskich do Ich Niemieckich Braci w Chrystusowym Urzędzie Pasterskim. Autorem tego dokumentu był abp Bolesław Kominek, natomiast o jego podpisaniu i wysłaniu zdecydował autorytet prymasa Stefana Wyszyńskiego. Do historii przeszło często cytowane dziś zdanie „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”. Zaciekle atakowane przez komunistów i chłodno przyjmowane przez znaczną część społeczeństwa po obu stronach granicy Orędzie stało się jednak zaczynem dialogu. Gest ten był istotną inspiracją dla Bolesława Kominka przy opracowaniu pojednawczego orędzia do biskupów niemieckich. 5 grudnia biskupi niemieccy odpowiedzieli na Orędzie. Niestety histeryczna reakcja polskich komunistów i akcja propagandowa wymierzona w Kościół w roku milenijnym zahamowała na pewien czas dalszy dialog. W 1966 r. pojawiły się pierwsze symptomy zmiany w niemieckiej polityce wschodniej. W 1968 r. grupa katolickich intelektualistów wystosowała tzw. Memorandum Bensberskie, wzywające władze Niemiec do uznania granicy polsko-niemieckiej. W następnych latach Krąg z Bensbergu stał się ważnym partnerem w kontaktach polsko-niemieckich dla wrocławskiego KIK-u. Orędzie biskupów polskich do ich niemieckich braci w chrystusowym urzędzie pasterskim uważane jest za jeden z fundamentów powojennego dialogu między Polską a Niemcami. Przedstawiono w nim historię 1000-letnich relacji polsko-niemieckich, z uwzględnieniem negatywnych i pozytywnych stron. Dokument ten znany jest głównie ze słynnego zdania „udzielamy wybaczenia i prosimy o nie”, które otworzyło drogę do polsko-niemieckiego pojednania. Orędzie było jednym z 56 listów skierowanych do episkopatów świata z zaproszeniem do udziału w uroczystościach Millenium Chrztu Polski.

1966

7 stycznia – władze odmówiły prymasowi Stefanowi Wyszyńskiemu wydania paszportu na wyjazd do Rzymu na uroczystości milenijne, do Polski nie wpuszczono również legata papieskiego.

6 marca – w Hali Ludowej we Wrocławiu zgromadziło się tysiące fanów aby wysłuchać dwóch recitali wybitnej aktorki i piosenkarki Marleny Dietrich.

31 marca – prof. Wiktor Bross dokonał kolejnego przełomu, przeprowadzając pierwszą w Polsce operację przeszczepienia nerki od żywego dawcy.

14 kwietnia – w Gnieźnie władze państwowe zorganizowały obchody „1000- lecia Państwa Polskiego”. W ich ramach znalazło się wiele przemówień politycznych i antykościelnych oraz przemarsze i defilada wojskowa. Jednocześnie tego samego dnia w gnieźnieńskiej katedrze arcybiskup Karol Wojtyła odprawił mszę świętą, w której uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy wiernych.

3 maja – w Częstochowie odbyły się główne kościelne uroczystości „1000-lecia Chrztu Polski”.

19 lipca – pomysł budowy pomnika papieża Jana XXIII – według oficjalnych informacji – zgłosił Zarząd Główny Zrzeszenia Katolików „Caritas”. Odbyła się we Wrocławiu uroczysta akademia milenijna z okazji Tysiąclecia Państwa Polskiego i Chrztu Polski, w trakcie której dokonano wmurowania kamienia węgielnego pod pomnik „papieża dobroci i pokoju”. Powołano także Tymczasowy Komitet Budowy Pomnika Jana XXIII . Uroczyste odsłonięcie pomnika nastąpiło 5 czerwca 1968 r.

9-14 sierpnia – Festiwal Oratoryjno-Kantatowy Wratislavia Cantans (obecnie Międzynarodowy Festiwal Wratislavia Cantans) założył wybitny dyrygent i kompozytor Andrzej Markowski, dyrektor Filharmonii Wrocławskiej w latach 1965–1969. Inspirując się pomysłami zaczerpniętymi z Włoch, umieścił koncerty muzyki oratoryjnej (od średniowiecza do współczesności) we wrocławskich kościołach i zabytkowych wnętrzach świeckich(m.in. w uniwersyteckiej Auli Leopoldina i w Muzeum Architektury). W repertuarze festiwalu Markowski proponował zarówno nieznane lub rzadko w Polsce wykonywane utwory muzyki historycznych epok (w tym muzyki dawnej, do baroku), jak i utwory muzyki współczesnej, którymi sam z głębokim znawstwem dyrygował. Od czwartej edycji festiwalu (1969) zastępcą Markowskiego i dyrektorem organizacyjnym festiwalu został Tadeusz Strugała, który po Markowskim objął również kierownictwo Filharmonii Wrocławskiej.

4 września – władze bezpieczeństwa „aresztowały” i zamknęły w Częstochowie podróżujący po Polsce obraz Matki Bożej Częstochowskiej. Od tego momentu po kraju wędrowały puste ramy, przy których mimo wszystko zbierały się tłumy wiernych.

9 października – we wrocławskiej galerii BWA otworzono I Wystawę Wrocławskiej Grafiki Użytkowej.

14 października – podczas prac w zakładach kamienia budowlanego niedaleko Kletna w Kotlinie Kłodzkiej dokonano odstrzału w wyrobisku marmuru, odsłaniając soczewkowate wejście do jaskini pełnej kości. Pierwsze skojarzenie z masowymi grobami okazało się mylne, kości pochodziły bowiem sprzed tysięcy lat i były szczątkami prahistorycznych ssaków. W 1967 r. prace rozpoczęła ekspedycja naukowców z Instytutu Geograficznego Uniwersytetu Wrocławskiego pod kierownictwem prof. Alfreda Jahna. Podczas eksploracji jaskini natrafiono na szczątki tysięcy zwierząt plejstoceńskich, przede wszystkim niedźwiedzia jaskiniowego (stąd nazwa) i formy geologiczne, które okazały się jedną z ciekawszych szat naciekowych w polskich jaskiniach. Na korytarzach, w których prace eksploracyjne cały czas trwają, można spotkać stalaktyty, stalagmity, stalagnaty, kaskady, kopuły, misy i inne formy. Od 1983 r. jaskinia jest dostępna dla turystów.

1967

cały rok – w latach 60. XX w. opracowano wiele innowacyjnych konstrukcji– we Wrocławiu efektem tych eksperymentów jest trzonolinowiec (architektura: Jacek Burzyński, konstrukcja: Andrzej Skorupa). To budynek wzniesiony nie w sposób tradycyjny, czyli od dołu do góry, ale odwrotnie – z góry na dół. Kondygnacje zostały zawieszone na stalowych linach nośnych, przymocowanych do centralnego, żelbetowego trzonu. Kolejne piętra budowane były na ziemi i za pomocą hydraulicznych siłowników podnoszone na odpowiednią wysokość. W 1967 r. trzonolinowiec został „Misterem Wrocławia”.

cały rok – ydana drukiem zostaje „Sztuka Wrocławia” pod redakcją Tadeusza Broniewskiego i Mieczysława Zlata, która była jednym z pierwszych prób ukazania dziejów wrocławskiej sztuki w całym jej historycznym zróżnicowaniu.

cały rok – a ekrany kin wchodzi kultowy film „Sami swoi” w reżyserii Sylwestra Chęcińskiego nakręcony we wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych. Produkcja opowiadała o losach polskich osadników zza Buga na Dolnym Śląsku oraz ich osobistych perypetiach.

cały rok – we Wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych Wojciech Hass nakręcił ekranizację „Lalki” Bolesława Prusa.

8 stycznia – znany aktor Zbyszek Cybulski zginął tragicznie na wrocławskim dworcu kolejowym nad ranem, wpadając pod koła pociągu po nieudanym skoku do ekspresu odjeżdżającego do Warszawy. O ile często wspomina się tragiczną śmierć aktora, o tyle rzadko pamięta się, że we wrocławskiej Wytwórni Filmów Fabularnych zagrał połowę spośród swoich ról filmowych w Polsce (w 15 filmach), w tym te najważniejsze, które przeszły do historii kina. We Wrocławiu powstały „Popiół i diament” Andrzeja Wajdy, w którym Cybulski genialnie zagrał Maćka Chełmickiego.

maj – podczas żakinady, wrocławskiego święta studentów, ma miejsce tragedia na Wzgórzu Partyzantów, gdzie pod napierającym tłumem runęła kamienna balustrada. W wyniku obrażeń jedna osoba zginęła.

3 kwietnia – ukazał się pierwszy numer nowego wrocławskiego dziennika – „Wieczoru Wrocławia”. Odtąd wrocławianie mogli wybierać między trzema tytułami regionalnej prasy codziennej: „Słowem Polskim”, „Gazetą Robotniczą” oraz nową popołudniówką. Pora dnia, w której ukazywał się „Wieczór Wrocławia”, nie była jedyną cechą odróżniającą ten tytuł od pozostałych. Gazeta miała charakter tabloidu (ale bez negatywnych konotacji kojarzących się dzisiaj z tego rodzaju prasą) – z atrakcyjną jak na owe czasy szatą graficzną i dużą ilością zdjęć. Od początku istnienia „Wieczoru Wrocławia” przez kolejne jedenaście lat ozdobą każdego niemal numeru były wspaniałe fotografie Stanisława Kokurewicza.

2-9 maja – odbył się we Wrocławiu pierwszy Międzynarodowy Festiwal Teatrów Studenckich.

13 maja – w rejonie ulicy Teatralnej i Placu Teatralnego otwarto Park Staromiejski. Jego obecna nazwa obowiązuje od 1994 roku, a wrocławianom znany jest także m.in. jako Park Międzymurzowy, Park Staromiejski czy Park Hanki Sawickiej

4 czerwca – spotkanie aktorów serialu „Czterej pancerni i pies” z młodzieżą na Stadionie Olimpijskim we Wrocławiu. Oprócz filmowych pancernych w imprezie uczestniczyli weterani brygady pancernej im. Bohaterów Westerplatte. Serialowi idole m.in. przejechali gazikiem wokół stadionu, a na zakończenie imprezy widzowie obejrzeli program artystyczny w wykonaniu zespołów młodzieżowych z MDK.

5 czerwca – wybucha wojna sześciodniowa pomiędzy Izraelem a krajami arabskimi, która doprowadza do kampanii antysyjonistycznej rozpętanej przez władze komunistyczne. Przez Dolny Śląsk przetoczyła się fala odgórnie organizowanych wieców o nacechowaniu antyizraelskim. Służby Bezpieczeństwa rozpoczęły również akcję tworzenia list Żydów. Nagonka spowodowała, że z województwa wrocławskiego wyjechało do 1971 r. ok. 4300 osób pochodzenia żydowskiego.

19 czerwca – podczas VI Kongresu Związków Zawodowych I sekretarz PZPR W. Gomułka wygłosił transmitowane w telewizji przemówienie, w którym nazwał „piątą kolumną” polskich Żydów popierających politykę państwa Izrael. Po raz pierwszy publicznie władza komunistyczna użyła wątków antysemickich.

25 listopada – w Teatrze Narodowym w Warszawie z okazji 50-lecia rewolucji październikowej odbyła się premiera dramatu Adama Mickiewicza „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka z Gustawem Holoubkiem w roli Gustawa-Konrada. Publiczność bardzo żywiołowo reagowała na wątki rosyjskie pojawiające się w sztuce.

1968

16 stycznia – władze państwowe podjęły decyzję o zawieszeniu przedstawień „Dziadów” Adama Mickiewicza w reżyserii Kazimierza Dejmka. Sztuka miała być zdjęta z afisza z końcem miesiąca.

30 stycznia – studenci przeprowadzili demonstrację pod pomnikiem Adama Mickiewicza w Warszawie przeciwko zdjęciu przez cenzurę spektaklu „Dziady” w reżyserii Kazimierza Dejmka. Zaczęto zbierać podpisy pod apelem o przywrócenie spektaklu.

2 lutego – w kilku domach akademickich wrocławskich uczelni zbierano podpisy pod petycją do Sejmu w sprawie zdjętych ze sceny Dziadów. Natomiast na początku marca wrocławscy studenci zaczęli się organizować celem solidarności z warszawskimi studentami.

29 lutego – nadzwyczajne zebranie Związku Literatów zaprotestowało przeciwko zdjęciu Dziadów, cenzurze i polityce kulturalnej władz. Jeden z obecnych na sali pisarzy Stefan Kisielewski określił system panujący w PRL jako „dyktaturę ciemniaków”.

4 marca – minister szkolnictwa wyższego usunął z uczelni dwóch studentów UW: Adama Michnika i Henryka Szlajfera za przekazywanie informacji o protestach zachodnim dziennikarzom.

8 marca – w obronie usuniętych kolegów oraz przeciwko zdjęciu Dziadów, cenzurze i represjom zaprotestowali na wielkim wiecu studenci UW. Manifestacja została brutalnie stłumiona przez milicję i służbę bezpieczeństwa oraz ORMO. Wiele osób pobito, wiele aresztowano. Podobne manifestacje i wypadki miały miejsce w tym czasie także na uczelniach w Gdańsku, Krakowie, Wrocławiu i Poznaniu.

14 marca – na terenie Politechniki Wrocławskiej, Uniwersytetu Wrocławskiego, a także Wyższej Szkoły Rolniczej, Akademii Medycznej i Państwowej Wyższej Szkoły Sztuk Plastycznych studenci proklamowali 48-godzinne wiece okupacyjne

15 marca – największa manifestacja poparcia dla studentów warszawskich odbyła się w Legnicy i liczyła sobie ok. 2 tys. osób. Protestujący zostali rozpędzeniu przez oddziały MO i ORMO, ale nazajutrz zgromadzili się ponownie w liczbie 4 tys.

18 marca – wiec poparcia pod gmachem KW PZPR we Wrocławiu. Władze zwiozły z całego województwa prawie 50 tys. ludzi w celu manifestacji poparcia dla swojej polityki.

dodatkowo 21 marca w niektórych uczelniach przeprowadzono bojkot zajęć. Wrocławscy żacy domagali się przede wszystkim „rzetelnej informacji dyskusji na temat najistotniejszych problemów nurtujących społeczeństwo”, zaprzestania kampanii antysemickiej, ukarania winnych brutalnych akcji przeciwko studentom warszawskim.

18 marca – w odpowiedzi na protest studentów przed siedzibą KW PZPR we Wrocławiu na pl. Dąbrowszczaków zorganizowano wiec poparcia dla sekretarza KC PZPR Władysława Gomułki. Wzięli w nim udział przedstawiciele zakładów pracy – Pafawagu, Dolmelu, Elwro, Zakładów„Archimedes”, Fabryki Urządzeń Mechanicznych, Rokity, Jelczańskich Zakładów Samochodowych, kopalń wałbrzyskich. W wiecu uczestniczyło 50 tys. osób, „aby wyrazić swój zdecydowany protest przeciwko próbom szerzenia zamętu wśród młodzieży i domagać się ukarania„wichrzycieli porządku”.

19 marca – I sekretarz KC PZPR Władysław Gomułka wygłosił antysyjonistyczne przemówienie na wiecu aktywu PZPR w Sali Kongresowej. Według niego inspiratorami zajść byli „ludzie pochodzenia żydowskiego, syjoniści i reakcjoniści”. Wypowiedzi te zapoczątkowały falę represji wobec ludzi pochodzenia żydowskiego. W ich wyniku Polskę, z paszportem jednorazowym, bez prawa powrotu, opuściło prawie 13 tysięcy ludzi.

22 marca – władze Politechniki złamały wszelkie protesty skreślając 1553 młodych ludzi z listy studentów.

9 maja – władze partyjne rozpętały nagonkę antysemicką pod pretekstem ujawnienia żydowskich inspiratorów studenckiego buntu oraz oczyszczenia partyjnych szeregów z „elementów rewizjonistycznych”. We Wrocławiu Służba Bezpieczeństwa inspirowała lokalną prasę do ataków na Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów, którym zarzucano mu m.in. pobieranie skandalicznie wysokich opłat za udostępnianie sceny Teatru Żydowskiego polskim teatrom. W tej sytuacji Prezydium Dzielnicowej Rady Narodowej Wrocław-Stare Miasto uchwałą z dnia 9 maja 1968 r. (Nr 145/159/68) rozwiązało umowę o wieczystym użytkowaniu budynku Teatru Żydowskiego przy ul. Świdnickiej bowiem „wieczysty użytkownik nie korzysta z nieruchomości w sposób zgodny z jej przeznaczeniem, a zatem nie ma podstawy do utrzymania w dalszym ciągu stanu istniejącego”.

5 czerwca – uroczyste odsłonięcie pomnika Jana XXIII na wrocławskim Ostrowie Tumskim. Postać tego papieża była bardzo istotna z punktu widzenia władz komunistycznych, które interpretowały encyklikę papieża „Pacem in terris” jako znak o uznania polskich praw do Wrocławia.

22 lipca – w Dusznikach Zdroju otwarto Muzeum Papiernictwa.

25 lipca – rozpoczęto przygotowanie terenu pod budowę oraz wylewkę fundamentu budynku, „Poltegoru”. Projekt najwyższego wieżowca we Wrocławiu powstał w wyniku współpracy architekt Zofii Szczęsnowicz-Sołowij z Józefem Szymańskim oraz Julianem Duchowiczem.

27 lipca – na podstawie dyrektywy Ministra Obrony Narodowej utworzono 2. Armię Wojska Polskiego pod dowództwem generała brygady Floriana Siwickiego, dowódcy Śląskiego Okręgu Wojskowego. Wojska Układu Warszawskiego w trakcie interwencji w Czechosłowacji.

20/21 sierpnia – z terenu Dolnego Śląska do Czechosłowacji wkraczają jednostki radzieckie i polskie w celu stłumienia protestów ludności oraz spacyfikowania Praskiej Wiosny. Czyn ten został źle odebrany przez ludność, czego przykładem mogą być ulotki krążące na ulicach Jelcza głoszące hasła „Precz z agresją na Czechy”.

8 września – Ryszard Siwiec dokonał aktu samospalenia na warszawskim Stadionie Dziesięciolecia w proteście przeciw agresji na Czechosłowację.

12-18 września – Sąd Powiatowy dla m. Wrocławia rozpatrywał sprawę Międzyuczelnianej Komisji Koordynacyjnej. Władysław Sidorowicz, Wacław Jakacki i Jerzy Jerych zostali skazani, na podstawie art. 164 § 1 kk, na 6 miesięcy aresztu z zawieszeniem na dwa lata. Konstancja Surmacz została uniewinniona. W piśmie dotyczącym przebiegu procesu funkcjonariusz SB zanotował: „Sympatia publiczności była zdecydowanie po stronie oskarżonych”. Na rozprawach gromadziło się także wielu studentów.

10 października – rozpoczyna się w Telewizji Polskiej emisja serialu telewizyjnego „Stawka większa niż życie”, który powstał po sukcesie widowiska Teatru Telewizji, do którego zdjęcia kręcono m.in. w Wytwórni Filmów Fabularnych we Wrocławiu.

12-27 października – podczas Igrzysk Olimpijskich w Meksyku Józef Zapędzki został mistrz olimpijski w strzelaniu z pistoletu szybkostrzelnego, a swój wyczyn powtórzył 4 lata później w Monachium. W czasie swej kariery został dwadzieścia razy mistrzem Polski, a przez większość kariery sportowej zawodnik Śląska Wrocław.

18 grudnia – uroczysty występ orkiestry Filharmonii Wrocławskiej w jej nowej siedzibie przy dzisiejszej ul. Piłsudskiego.

1969

22 lipca – wielka defilada wojskowa w Warszawie z okazji uroczystych obchodów 25-lecia Polski Ludowej. Był to pokaz siły polskiej armii, uzbrojonej i dowodzonej na wzór radziecki i oraz prezentacja witalności ekipy Gomułki. Na defiladzie i uroczystościach najważniejszym gościem był I sekretarz KPZR Leonid Breżniew.