DOKUMENT
FABUŁA

 

DOKUMENT

Polskie Miesiące: Grudzień ’70, Fundacje Centrum Solidarności; czas trwania: 7 min.

Jeden z odcinków filmu dokumentalnego Polskie Miesiące. Film powstał na zlecenie Fundacji Centrum Solidarności jako element prowadzonej przez nią w latach 2000–2007 wystawy „Drogi do Wolności”. W sposób syntetyczny opowiada o proteście robotników, którego bezpośrednią przyczyną było ogłoszenie na kilka dni przed świętami Bożego Narodzenia 1970 r. podwyżki cen na podstawowe artykuły spożywcze. Dokument skierowany jest przede wszystkim do uczniów klas licealnych. Opatrzony obrazami archiwalnymi skupia uwagę widza na chronologii wydarzeń, przedstawia fragmenty wystąpień przedstawicieli ówczesnej władzy PRL, wreszcie przybliża tragiczne zdarzenia, jakie miały miejsce w Gdańsku i Gdyni. Krótki, 7-minutowy materiał stanowi doskonałą pomoc dydaktyczną do wykorzystania na zajęciach lekcyjnych.

 

Urząd, reż. K. Kieślowski, 1966, czas trwania: 6’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Cztery lata przed Grudniem 1970 r. W mikroświecie urzędu przyznającego renty niczym w kropli wody odbija się obraz polskiej rzeczywistości końca lat 60. Ta filmowa metafora w precyzyjny sposób, głównie poprzez montaż, pokazuje społeczność zniewoloną, upokorzoną, utrzymywaną przez system w sytuacji petenta. Urząd to państwo, z przepisami, paragrafami, bezdusznymi paniami w okienku obywatel PRL to bezradny, niepewny, usiłujący coś załatwić kolejkowicz – przedmiot.

 

Na torach, reż. B. Kosiński, 1971, czas trwania: 9’30”
Zapis egzystencji ludzi ciężko pracujących przy układaniu torów kolejowych. Znużeni, o zniszczonych twarzach mężczyźni. Wśród nich zmęczone kobiety. Funkcjonują w niegodnych warunkach, śpią w wagonach ustawionych na bocznicach, tuż przy stanowiskach pracy, by natychmiast po przebudzeniu zacząć swój trud. Są niemal pozbawieni życia prywatnego. Wegetują, a nie żyją. Film uznawany za kontynuację „czarnej serii” dokumentu polskiego (z lat 50. i 60.), a równocześnie zapowiedź fabularnego nurtu Kina Moralnego Niepokoju. Pokazuje on, z czego zrodziły się nasze robotnicze bunty.

 

Korkociąg, reż. M. Piwowski, 1971; czas trwania: 10’00”
Plakat filmowy o alkoholizmie i jego ukrytych przyczynach. Wstrząsające materiały dokumentalne ze szpitala psychiatrycznego, pokazujące skutki rozpijania narodu zderzają się gorzko i ironicznie ze słowami przemówienia prominenta świętującego : „dla uczczenia 52. rocznicy wielkiej gałęzi przemysłu: przemysłu spirytusowego”. Ten plakat nie edukuje, ale demaskuje hipokryzję państwa, ilustruje, że władza nie robi nic, by ratować obywateli przed degeneracją. Podobny w wymowie film zrealizował Marek Piwowski w 1983 r. Ma on równie znaczący jak Korkociąg tytuł – Bulgot i jest zapisem stanu ducha Polaków w schyłkowym okresie stanu wojennego.

 

Grudzień ’70. Pamięć poległych, pamięć żywych, reż. E. Górska, 2009, produkcja: Video Studio Gdańsk; czas trwania: 30’09”. Film zrealizowany przez Europejskie Centrum Solidarności, Video Studio Gdańsk, Miasto Gdynia , Muzeum Historii Polski w ramach programu PATRIOTYZM JUTRA.
Wartością tego dokumentu jest to, że współtwórcami są ludzie młodzi, uczniowie gdyńskich liceów. Z przejęciem i autentycznym zaangażowaniem w historię Grudnia 1970 r. śledzą i odtwarzają przeszłość. Interesują ich przede
wszystkim rówieśnicy, którzy w ,,czarny czwartek” 17 grudnia zostali zabici przez przedstawicieli władzy PRL, gdy szli do szkoły, spieszyli do pracy. Narratorzy opowiadają o okolicznościach ich śmierci, sięgają po fotografie, pokazują archiwalne nagrania ulicznych zajść. Docierają do kilkorga lekarzy, którzy zaświadczają o ofiarach, przypominają boleśnie, jak ratowali postrzelonych i jak często było to daremne. Młodzi celowo i symbolicznie stoją pod pomnikami poległych z rąk władzy, jednocząc się z nimi w ten sposób. Udawadniają, że pamięć tamtej tragedii i hańby jest wciąż żywa, że kolejne pokolenia Polaków ją pamiętają.

 

Dni, które wstrząsnęły Polską – Grudzień 1970. Część 1 i 2, Instytut Pamięci Narodowej; czas trwania obu części: 44 min.

Film dokumentalny, który opowiada o proteście grudniowym 1970 r. Jest to unikalny materiał archiwalny, w dużej części przedstawia protest stoczniowców Stoczni Szczecińskiej im. Adolfa Warskiego w Szczecinie oraz innych zakładów pracy tego miasta. Zdecydowana większość materiałów pochodzi ze zbiorów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych PRL oraz prawdopodobnie szczecińskiego ośrodka TVP – materiałów zarekwirowanych przez ówczesną Służbę Bezpieczeństwa, a odnalezionych przez IPN w latach 2005–2006.

https://www.youtube.com/watch?v=IY3iPW01biE

https://www.youtube.com/watch?v=Bwf0qLt456s

Bolesław Kominek – ks. Jarzy Rasiak; OPIP; czas trwania: 6’22”

Opowieść o ks. kardynale Bolesławie Kominku widzianym oczami operatora – dokumentalisty ks. Jerzego Rasiaka, który jeszcze jako kleryk dokumentował amatorską kamerą życie codzienne archidiecezji wrocławskiej.

 

Kapłan pojednania. Kardynał Bolesław Kominek 1903-1974; OPIP; czas trwania: 111’48”

Film przedstawia drogę życiową metropolity wrocławskiego kardynała Bolesława Kominka pokazując miejsca, w których się wychował, kształcił i dorastał, gdzie uczył się tolerancji i kultury europejskiej, a także dokonania kardynała jako hierarchy kościelnego. Główny akcent położony został na działania, jakie podejmował na drodze do pojednania polsko-niemieckiego, a szczególnie na okoliczności powstania Orędzia biskupów polskich do biskupów niemieckich, w którym padły słynne słowa o przebaczeniu. W filmie wykorzystano bogaty materiał archiwalny, w dużej części dotąd, wypowiedzi świadków historii, historyków i przyjaciół kardynała. W filmie wykorzystano bogaty materiał archiwalny, w dużej części dotąd nieznany (m.in. z Archiwum Akt Nowych, Historisches Archiv des Erzbistums Köln, Instytutu Pamięci Narodowej, z archiwum filmowego ks. Dr Jerzego Rasiaka, z archiwum Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”), wypowiedzi świadków historii, historyków i przyjaciół kardynała, wśród nich: prezydenta Richarda von Weizsäckera, kard. Henryka Gulbinowicza, doktora Hansjakoba Stehle, historyków Normana Daviesa, Piotra Madajczyka, Grzegorza Straucholda. Dotychczas odbyło się kilkanaście pokazów kinowych filmu m.in. we Wrocławiu, Warszawie, Legnicy, Świdnicy. Film był emitowany przez wrocławski oddział TVP – obejrzało go ok. 80 tys. widzów. Scenariusz i reżyseria: Marcin Bradke; współpraca reżyserska: Wojciech Kucharski, Grzegorz Auguścik; zdjęcia: Grzegorz Auguścik; produkcja: Poraj Media na zlecenie Ośrodka „Pamięć i Przyszłość”. Rok produkcji: 2008

FABUŁA

 

Człowiek z marmuru, reż A. Wajda, 1976, czas trwania: 153’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Bohater filmu, Mateusz Birkut, stał się w naszej kulturze symbolem robotnika. Szlachetny człowiek, pracujący dla powojennej Polski i potem przez tę Polskę okrutnie oszukany i zniszczony, tylko za to, że się zbuntował, bo zrozumiał fałsz budowanego świata. Historia i współczesność składają się na wizerunek trzydziestu powojennych lat (stalinowski totalitaryzm, Październik ‘56, Grudzień ’70). Zamykają go słowa bohaterki Agnieszki: „Jest 18 czerwca 1976”. A czerwiec tego roku to Radom i Ursus to strajki, które pokazały, iż Polacy osiągnęli pewien pułap świadomości, który musi dotychczasową władzę zniszczyć. Ten wybitny film rozpowszechniany był w ograniczonym zakresie, ale i tak odegrał ważną rolę w kształtowaniu naszej świadomości.

 

Czarny czwartek, reż. A. Krauze, 2010, czas trwania: 100’00”
Dzieło o fakturze niemal dokumentalnej. To rekonstrukcja historii (Czarny Czwartek – 17 grudnia 1970 r. w Gdyni), portrety władzy lokalnej i centralnej, a nawet… radzieckiej: „Towarzysze radzieccy nie mogli spać całą noc. Niepokoją się”, ale też rekonstrukcja losów indywidualnych. Film opowiada historię poprzez losy rodziny Brunona Drywy, jednego z 18 zabitych w gdyńskiej masakrze. Pierwszego z listy na pomniku Grudnia ’70, najstarszego z ofiar – miał 34 lata. Pojawiają się też bohaterowie z tła. Wszyscy prawdziwi, zachowano ich nazwiska, grają ich aktorzy podobni w typie, mało opatrzeni ekranowo. Inaczej z „towarzyszami” – członków KC wręcz imitują aktorzy bardzo znani, bo chodziło o jak najbardziej prawdziwe ukazanie postaci odpowiedzialnych za grudniową masakrę. Obraz wypełniają fotografie i ujęcia archiwalne, nagrania, autentyczna gdyńska przestrzeń. Wszystko to sprawia, że odbieramy go jako PRAWDĘ o tamtym czasie. Bolesną, dotkliwą.