DOKUMENT

 

Solidarny Wrocław, OPIP; czas trwania: 30’12’

Solidarny Wrocław – film dokumentalny „Solidarny Wrocław” zrealizowany na potrzeby ekspozycji Solidarny Wrocław w 2010 roku (reż. Mirosław Jasiński). Materiał, powstał przy współpracy z Europejskim Centrum Solidarności w Gdańsku, prezentuje wypowiedzi czołowych działaczy wrocławskiej opozycji. Film miał także swoją premierę na antenie wrocławskiego oddziału TVP.

 

Wrocławski Gawrosz, OPIP; czas trwania: 7’02”

Wrocławski Gawrosz – Jarosłwa Hyk rocznik 1962. Od 2981 roku był związany z opozycją, członek Solidarności Walczącej. Zajmował się między innymi redagowaniem i drukiem prasy podziemnej. W 1982 roku na demonstracji został przejechany przez ciężarówkę ZOMO. Całe nagranie zostało sfilmowane i do dziś jest jednym z symboli stanu wojennego.

 

ZOMO na Legnickiej

W związku z 31. rocznicą wprowadzenia stanu wojennego Ośrodek zrealizował wspólnie z zespołem BIG CYC teledysk do piosenki „ZOMO na Legnickiej”. Klip został zrealizowany we wrocławskich plenerach, między innymi na terenie zajezdni tramwajowej przy ul. Legnickiej oraz zajezdni autobusowej przy ul. Grabiszyńskiej, gdzie wybuchł pierwszy strajk na Dolnym Śląsku w 1980 r. Treść i forma teledysku nawiązywała jednak do wydarzeń z 31 sierpnia 1982 roku, gdy przez Wrocław przeszła największa w historii PRL demonstracja. Wzięło w niej udział 50 tys. osób. Utwór autorstwa Krzysztofa „Kamana” Kłosowicza z repertuaru wrocławskiej grupy Miki Mauzoleum wykonany został tym razem przez zespół BIG CYC opowiada o wydarzeniach, które rozegrały się właśnie wtedy na ulicach miasta. Pokojowy marsz przerodził się w regularną bitwę, sprowokowaną przez brutalność funkcjonariuszy ZOMO. Jedna osoba zginęła, było wielu rannych i aresztowanych. Realizacja teledysku opierała się na materiałach archiwalnych (zdjęcia i filmy) znajdujących się w zasobach Ośrodka. Zgromadzony materiał był punktem wyjścia do paradokumentalnej realizacji. W nagraniach teledysku wzięło udział ponad 20 statystów.

Europa Środkowa idzie na wolność

4 czerwca 1989 roku odbyły się w Polsce pierwsze częściowo wolne wybory w bloku wschodnim, zakończone zwycięstwem Solidarności. W ich wyniku powołano do życia rząd Tadeusza Mazowieckiego, pierwszego niekomunistycznego premiera po tej stronie Żelaznej Kurtyny.W dniach 3-5 listopada 1989 roku zorganizowano we Wrocławiu Międzynarodowe Seminarium „Europa Środkowa. Kultura na rozdrożu – pomiędzy totalitaryzmem a komercjalizmem” oraz Przegląd Czechosłowackiej Kultury Niezależnej. Stanowiły one zwieńczenie działań środowiska Solidarności Polsko-Czechosłowackiej. Tydzień później – 9 listopada – upadł Mur Berliński, otwierając drogę do zjednoczenia Niemiec. Dwa tygodnie później – 17 listopada – rozpoczęła się w Pradze Aksamitna Rewolucja, w wyniku której prezydentem Czechosłowacji został lider opozycji Vaclav Havel. W tym czasie na Węgrzech uzgodniono już zorganizowanie w pełni demokratycznych wyborów. Wieloletnia współpraca środowisk opozycyjnych Polski, Czechosłowacji i Węgier, tworzących po 1989 roku nowe elity polityczne, wpłynęła na ścisłą kooperację tych krajów, która zaowocowała realizacją dwóch wielkich przedsięwzięć – powstania Trójkąta Wyszehradzkiego i wyprowadzenia wojsk sowieckich z całego regionu. Coś, co dziś przyjmowane jest za oczywistość, w praktyce odbyło się w złożonych, często dramatycznych okolicznościach. W krytycznych momentach to właśnie dawne kontakty i zbudowane wtedy zaufanie pozwalały na podejmowanie decyzji, które – jak się okazało – miały kluczowe znaczenie dla dalszych losów naszego regionu.

scenariusz i realizacja: Mirosław Jasiński zdjęcia: Tomasz Michałowski, Łukasz Szołtysik producent wykonawczy: Radosław Poraj-Różecki Poraj-Media dla Ośrodka Pamięć i Przyszłość i Europejskiej Sieci Pamięć i Solidarność

 

Centrum Historii Zajezdnia – Zobacz, Dotknij, Poznaj

Zapraszamy do Centrum Historii Zajezdnia – miejsca, które przesiąknięte jest historią Wrocławia. Na zwiedzających czeka wystawa główna przedstawiająca powojenne losy miasta, ekspozycje czasowe, kino i bistro. Zajezdnia to miejsce otwarte na różne projekty edukacyjne, kulturalne, konferencje i koncerty. Przyjdź, zobacz, dotknij i bądź w centrum historii!

 

Gadające głowy, reż. K. Kieślowski, 1980, czas trwania: 14’00”
Film dostępny również w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Zza kadru dokumentu padają pytania stawiane przez twórców filmu: „Kim jesteś ?”, „Czego byś chciał?”, „Co jest dla ciebie najważniejsze?”. Odpowiadają na nie Polacy w różnym wieku, różnych profesji. Suma ich wypowiedzi równa się stanowi świadomości społeczeństwa początku lat 80. Wynika z niej pragnienie wolności i prawdy. Często ukryte jest w wypowiedziach poczucie niespełnienia, niepewności, frustracji. Niemal żaden z ankietowanych Polaków nie akceptuje siebie i tego, co dało mu życie w PRL.

Robotnicy 80, reż. A. Chodakowski, A. Zajączkowski, 1981, czas trwania: 96’00”
Pełnometrażowa rejestracja przełomowego wydarzenia w dziejach kraju. Film zrealizowano w Gdańsku w dniach 25-31 sierpnia 1980 r. i błyskawicznie zmontowano. Zbudowany jest z dwóch równoległych wątków. Pierwszy to rozmowy Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego z Komisją Rządową, na drugi składają się ujęcia z życia codziennego strajkujących. Są też wywiady z robotnikami nieopuszczającymi Stoczni, nagrania ich reakcji na negocjacje odsłuchiwane przez radiowęzeł. Takiego dokumentu nie doczekał się ani rok 1956 r., ani 1970 r.

Film ten był rozpowszechniany dość wąsko. Władze dopuściły natomiast, o dziwo, do kinowej emisji dwudziestominutową Kronikę Filmową (39A-40A/80), zatytuowaną Strajk. Po zawarciu porozumienia 31 sierpnia, w atmosferze odnowy samej partii, uznano, że należy podsumowac zaistniałe wydarzenia. Dlatego 24 września pokazano w całej Polsce obraz wydarzeń na Wybrzeżu. Większość kroniki stanowiły materiały filmowe z gdańskiej Stoczni, obok – ze Szczecina, Katowic, Huty Warszawa. Był to reportaż wprawdzie migawkowy, ale jednak wyrazisty. Nigdy wcześniej PKF nie mówiła niczego tak uczciwie.

Polskie Miesiące – Sierpień ’80, Fundacja Centrum Solidarności; czas trwania: 10’00”

Jeden z odcinków filmu dokumentalnego Polskie Miesiące. Film powstał na zlecenie Fundacji Centrum Solidarności jako element prowadzonej przez nią w latach 2000–2007 wystawy „Drogi do Wolności”. Dokument przybliża sytuację ekonomiczną i polityczną kraju w sierpniu 1980 r. oraz opowiada o przebiegu strajku sierpniowego na terenie Stoczni Gdańskiej im. Lenina. Film rozpoczyna wystąpienie Tadeusza Fiszbacha, I sekretarza Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Gdańsku. Prezentację 18 dni strajkowych rozpoczyna informacja o zwolnionej z pracy na pół roku przed emeryturą suwnicowej Annie Walentynowicz, aktywnej działaczce Wolnych Związków Zawodowych Wybrzeża (WZZW). Krótki, niespełna 10-minutowy materiał stanowi doskonałą pomoc dydaktyczną do wykorzystania na zajęciach lekcyjnych.

 

Polskie Miesiące – Grudzień ’81, Fundacja Centrum Solidarności; czas trwania: 6’00”

Jeden z odcinków filmu dokumentalnego Polskie Miesiące. Film powstał na zlecenie Fundacji Centrum Solidarności jako element prowadzonej przez nią w latach 2000–2007 wystawy „Drogi do Wolności”. Krótki, 6-minutowy dokument rozpoczyna się wystąpieniem Wojciecha Jaruzelskiego, który informuje o wprowadzeniu stanu wojennego. Dokument mówi o szeroko zakrojonej akcji służb mundurowych i oddziałów zmechanizowanych ZOMO, mającej na celu internowanie wszystkich aktywnych działaczy Solidarności. Znaleźć w nim można informacje na temat osób ukrywających się w czasie stanu wojennego oraz o powstałej wtedy na terenie całego kraju podziemnej strukturze „Solidarności”, utrzymującej łączność z zagranicą. Stanowi doskonałą pomoc dydaktyczną do wykorzystania podczas zajęć lekcyjnych.

Kandydat, reż. M. Terlecki, 1981, czas trwania: 22’22”

Informacyjny, oczywisty tytuł Kandydat nadany został filmowi nieco przewrotnie. Obraz, zmontowany z autentycznych zdjęć ze Stoczni i Hali ,,Olivia” w Gdańsku, pokazuje bowiem portrety czterech kandydatów. Chodzi o wybory przewodniczącego ,,Solidarności” odbywające się w dniach 5-10 września 1981 r. podczas I Krajowego
Zjazdu Delegatów ,,S”. Andrzej Gwiazda, Marian Jurczyk, Jan Rulewski i Lech Wałęsa charakteryzują siebie, mówiąc o swoich programach, zamierzeniach. Każdy z nich jawi się jako inna osobowość, różna w swej wyrazistości.
Obraz kończy informacja, że ogromną, miażdżącą pozostałych większością głosów delegaci wybrali Lecha Wałęsę.
Kompozycja dokumentu jest otwarta. Film nie dopowiada, iż Wałęsa został wybrany na czas trudny, najbardziej dla ,,S ” dramatyczny, nie wspomina o stanie wojennym i długiej drodze do 1989 r. Dzięki temu film emanuje atmosferą triumfu.

 

 

FABUŁA

Bitwa Wrocławska; reż. Barbara Janucha; czas trwania: 1’55”00

Film dokumentalny Beaty Januchty o największej w Polsce manifestacji ulicznej stanu wojennego. „Bitwa wrocławska” to pełnometrażowy film dokumentalny, który opowiada o genezie, przebiegu i konsekwencjach największej w historii Polski manifestacji ulicznej stanu wojennego, która odbyła się 31 sierpnia 1982 r. Realizacja filmu trwała prawie trzy lata. To, co autorzy filmu odkryli przez ten czas, przeszło najśmielsze oczekiwania. W efekcie film w znaczący sposób weryfikuje i zmienia obecny stan wiedzy historycznej na temat wydarzeń z 31 sierpnia 1982 r. Po ośmiu miesiącach stanu wojennego na ulice Wrocławia na wezwanie Regionalnego Komitetu Strajkowego NSZZ „Solidarność” i Solidarności Walczącej wyszło ponad 50 tys. ludzi. Chcieli przejść w pokojowej manifestacji od pierwszej siedziby Związku przy pl. Czerwonym do drugiej siedziby „Solidarności” przy ul. Mazowieckiej. Władza miała pełną świadomość tego, że „Twierdza Solidarności” od kilku miesięcy jest jak 'kocioł pod parą”, że społeczne ciśnienie rośnie mimo wysiłków RKS-u, który starał się za wszelką cenę powstrzymać przed wyjściem na ulice. Do stolicy Dolnego Śląska ściągnięto olbrzymie siły milicji i wojska. Przed 31 sierpnia 1982 r. aresztowano prewencyjnie kilkaset osób. Na ulicach co kilkaset metrów widać było uzbrojone patrole. Przed fabrykami stały transportery opancerzone a sztab pracował nad planami pacyfikacji zakładów pacy na wypadek strajku generalnego.

 

Miś, reż. S. Bareja, 1981, czas trwania: 110’00”
Druga kultowa, po Rejsie Marka Piwowskiego („Łubu dubu, łubu dubu, niech nam żyje prezes klubu”), komedia demaskująca zdegradowany przez PRL charakter Polaków. Moralną dewastację uosabia kukła tytułowego misia. Bareja mówi to samo, co twórcy kina moralnego niepokoju, pokazuje zachwianie granic przyzwoitości i nieprzyzwoitości oraz postępującą rozbieżność między publicznie propagowanymi wzorcami a wyborami i realnym życiem. Tyle że operuje absurdem, wiążąc w całość groteskowe epizody, sceny z barów mlecznych, urzędów, sklepów. Odczytać w tym filmie można proroctwo upadku komunizmu, bowiem symboliczny, deszyfrowany na wiele sposobów miś, lecąc nad Polską, zrywa się z powroza i ląduje w błocie.

Człowiek z żelaza, reż. A. Wajda, 1981, czas trwania: 100’00”
Kontynuacja Człowieka z marmuru. Pokazuje wydarzenia Sierpnia 1980 r., jest ich kreacją, chociaż korzysta z zapisów dokumentalnych (przemówienie gdańskiego prominenta Tadeusza Fiszbacha, rozmowy milicjantów na krótkofalówkach), w roli świadków na ślubie fikcyjnych bohaterów występuje Anna Walentynowicz i Lech Wałęsa. Zrealizowany na gorąco, tuż po strajkach i po podpisaniu porozumienia, stanowi pierwszą syntezę Siepnia, jaka pojawiła się poza publicystyką.

Znać w nim pośpiech twórców (realizacja trwałą zaledwie 4 miesiące), chwytanie czasu na gorąco i poczucie, że tworzy się dzieło na zamówienie społeczne (gdański stoczniowiec powiedział podobno do towarzyszącemu strajkowi Wajdy: „Niech pan nakręci teraz o człowieku z żelaza, o nas”).

W maju 1981 film otrzymał najwyższą nagrodę – „Złotą Palmę” na XXXIV Międzynarodowym Festiwalu Filmowym w Cannes. Dzięki presji tego wyróżnienia oficjalna polska premiera odbyła się w lipcu tego roku.

 

Wałęsa. Człowiek z nadziei, reż. A. Wajda, 2013, czas trwania: 110’00”
Portret Wałęsy – złożony i… nie zawsze pochlebny. Andrzej Wajda pokazuje, jak zwykły robotnik staje się nie tylko bohaterem, ale także gwiazdą opozycji, a potem również światowych mediów. Reżyser odważył się sfilmować biografię postaci żyjącej i budzącej dziś kontrowersję. Uznał, że człowiekowi, który jest według niego Kościuszką XX wieku, należy się takie upamiętnienie. Obawiając się jednak patosu, on – romantyk – dobrał jako scenarzystę Janusza Głowackiego – ironistę. Powstał więc obraz zrównoważony. Wsparty genialną, wręcz imitującą postać grą Roberta Więckiewicza. Osią jest wywiad, którego Wałęsa udzielił w 1981 r. słynnej dziennikarze Orianie Fallaci. Film łączy materiały archiwalne ze scenami fabularnymi. Znajdziemy w nim nawet autocytat, scenę z Człowieka z marmuru. Celna artystycznie okazała się decyzja o wykorzystaniu w ścieżce dźwiękowej buntowniczych piosenek zespołów młodzieżowych lat 80. (Chłopcy z Placu Broni, Aya RL, Tilt), które podbijają klimat lat 70. i 80.

Solidarność, Solidarność, reż. J. Machulski, A. Jakimowski, J. Domaradzki, J. J. Kolski, P. Trzaskalski, F. Bajon, K. Zanussi, R. Gliński, R. Bugajski, J. Bromski, F. Falk, A. Wajda, M. Szumowska, 2005, czas trwania: 120’00”
Film dostępny w zbiorze „Filmoteka Szkolna”.

Filmowy pomnik „Solidarności”, stworzony na jej 25-lecie, powstały z inspiracji Andrzeja Wajdy. 13 krótkich obrazów, historii o bardzo różnej poetyce. Łączy je motyw pamięci. Stanowią bowiem refleksję na temat form pamiętania. Mamy w tym kalejdoskopie m.in. dokument historyczny fabularyzowany (Tablice J. Domaradzkiego), skecz (Sushi J. Machulskiego), wideoklip (Co się stało z naszą Solidarnością R. Bugajskiego). Najbardziej poruszającym jest Krajobraz Roberta Glińskiego. To filmowy esej o wspominaniu, ale też i dewastowaniu tego, co upamiętnienia godne. Wyróżnia się bolesną głębią myśli (choć niemal pozbawiony słów) i siłą niemego obrazu (przestrzeń stoczni w ruinie, interesująca jedynie japońskich turystów, kojarząca się z krajobrazem po bitwie).

 

Zawrócony, reż. K. Kutz, 1994, czas trwania: 94’00”

Film łączy w sobie powagę wydarzeń, jakie rozgrywały się w 1981 r., z humorem i groteską. Przedstawia napiętą atmosferę na krótko przed wprowadzeniem stanu wojennego. Z jednej strony pokazuje widoczną w Polakach nadzieję na lepsze jutro, z drugiej natomiast ukazuje prowokacje, które były udziałem przedstawicieli służb PRL. Film w pełni odzwierciedla złożoną rzeczywistość, w jakiej żył przeciętny, prosty obywatel. Akcja Zawróconego toczy się na cztery miesiące przed tragicznymi wydarzeniami w kopalni „Wujek”. Główny bohater Jest członkiem PZPR. Partyjny zwierzchnik namawia go do szpiegowania kolegów z „Solidarności” podczas wiecu w Katowicach. Niestety, w czasie manifestacji bohater zapomina o swoim zadaniu, przez co wkrótce zostaje aresztowany.