Plan Stalina wobec Polski

Stosunek Związku Sowieckiego do Polski – przed wybuchem wojny i w jej trakcie – był kluczowym elementem do zrozumienia tego, co się stało po zakończeniu wojny. Stalin, na równi z Hitlerem, dążył do eliminacji Polski z mapy świata, czego dał najlepszy dowód, wiążąc się sojuszem z III Rzeszą 23 sierpnia 1939 r. Decyzja polskiego Naczelnego Wodza, marsz. Edwarda Rydza-Śmigłego oraz rządu polskiego o niewypowiedzeniu Związkowi Sowieckiemu wojny, po jego agresji na Rzeczpospolitą w dniu 17 września 1939 r., w gruncie rzeczy dała Stalinowi możność swobodnego decydowania o losie zajętych terytoriów Zachodniej Białorusi i Ukrainy oraz obywateli polskich zamieszkujących te ziemie, jeńców niewypowiedzianej wojny. Stosując wypróbowane metody pacyfikacji przy pomocy aparatu represji (NKWD) – mordem na ok. 25 tys. polskich oficerów, przedstawicieli elity intelektualnej, która nie akceptowała sowieckiej wizji świata, i wywózkami w głąb Związku Sowieckiego tysięcy Polaków – Stalin pokazał, że dla niego Polska reprezentowana przez rząd w Angers, a potem w Londynie, nie istnieje. Sytuacja zmieniła się diametralnie, gdy w czerwcu 1941 r., dotychczasowy sojusznik zaatakował Związek Sowiecki i w ciągu paru tygodni zepchnął go na skraj zupełnej klęski. Pod presją Brytyjczyków rząd polski, kierowany przez gen. Sikorskiego, zgodził się na nawiązanie stosunków dyplomatycznych ze Związkiem Sowieckim, a nawet zawarł z nim umowę sojuszniczą, która przeszła do historii jako układ Sikorski–Majski.

Z jednej strony tysiące Polaków wywiezionych w głąb Związku Sowieckiego, paradoksalnie na drodze amnestii, zostało zwolnionych z łagrów. Zaczęto organizować przy boku Armii Czerwonej polskie oddziały wojskowe, lecz nie zabezpieczono podstawowej kwestii – z punktu widzenia polskiej racji stanu – sprawy granicy wschodniej między Rzeczpospolitą i Związkiem Sowieckim. W miarę upływu czasu, gdy sowiecki opór na froncie wschodnim tężał, polski sojusznik coraz bardziej stawał się niewygodny. Najpierw usztywniono postawę wobec Polskich Sił Zbrojnych w ZSRR, blokując ich dalszy rozwój organizacyjny i warunkując dostawy materiału wojennego od wysłania oddziałów polskich na front (co było jednym z powodów przejścia oddziałów PSZ w ZSRR na teren kontrolowanego przez Brytyjczyków Iranu), a następnie po ujawnieniu przez Niemców w kwietniu 1943 r. dołów katyńskich i prośbie rządu RP na uchodźstwie o zbadanie tej sprawy przez Czerwony Krzyż, Stalin nakazał zerwać stosunki z polskim rządem. Wraz ze zbliżającym się do granic Polski frontem wschodnim sytuacja stawała się coraz bardziej patowa. Stalin stawiał już wówczas na wiernych sobie polskich komunistów – na terenie ZSRR ze Związku Patriotów Polskich, a na terenach okupowanej Polski, od stycznia 1942 r., na Polską Partię Robotniczą i jej zbrojne ramię: Gwardię Ludową – którzy zostali przez niego namaszczeni na przyszły zalążek „demokratycznego” rządu Polski Ludowej i zaczyn późniejszego „odrodzonego” Wojska Polskiego. Równocześnie sowiecki dyktator, jako jeden z przywódców wielkiej trójki – koalicji antyhitlerowskiej, realizował plan akceptacji międzynarodowej dla „nowej” Polski: bez kresów wschodnich i zupełnie podporządkowanej ZSRR.

Związek Patriotów Polskich

Związek Patriotów Polskich powstał z inicjatywy Stalina 1 marca 1943 r. – a więc tuż przed zerwaniem stosunków dyplomatycznych z rządem RP na uchodźstwie. Wskazuje to na intencję sowieckiego dyktatora, który po wyjściu z ZSRR do Iranu oddziałów Polskich Sił Zbrojnych gen. Andersa wraz z częścią ludności cywilnej, był już zdecydowany na zainstalowanie w Polsce wiernego sobie rządu komunistycznego.

Komuniści polscy, z Wandą Wasilewską i Alfredem Lampem na czele, stopniowo odbudowywali od 1940 r. pozycje w ZSRR, poważnie naruszone po likwidacji Komunistycznej Partii Polski w 1938 r. Komuniści nie wypadli z łask Stalina także po zawarciu układu Sikorski–Majski – wręcz przeciwnie: w grudniu 1941 r. odleciała do Polski „grupa inicjatywna” z Marcelim Nowotką, Pawłem Finderem i Bolesławem Mołojcem na czele, mająca za zadanie stworzyć w kraju konspiracyjną Polską Partię Robotniczą. ZPP na terenie ZSRR od wiosny 1943 r. skupiał się na działalności propagandowej za pomocą organu prasowego „Wolna Polska” oraz ideowej; członkowie ZPP – Aleksander Zawadzki i Hilary Minc sformułowali „Tezy nr 2”, z których wynikało, że ZPP ma stworzyć po wojnie w Polsce obóz rządzący i zachowa w kraju hegemonię polityczną.

Kulisy powołania Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego

Mit założycielski komunistycznej Polski opierał się na utworzonym 22 lipca 1944 r. w Chełmie – Polskim Komitecie Wyzwolenia Narodowego. Dzień 22 lipca stał się świętem narodowym. Przez całe lata społeczeństwo polskie żyło w niewiedzy, że mit założycielski kraju, którego byli obywatelami, brał początek z mistyfikacji przeprowadzonej na polecenie Stalina. Idea powołania Polskiego Komitetu Narodowego została sformułowana przez czołowego ideologa ZPP – Alfreda Lampego – już w 1943 r., jako „Tezy nr 3”. PKN miał być przeciwwagą dla rządu RP na uchodźstwie, a faktycznie marionetkowym tworem w ręku Stalina, który wykorzystywał ZPP i Centralne Biuro Komunistów Polskich, powstałe w styczniu 1944 r., do rozgrywek wewnątrz środowiskowych (jako kontrolę konspiracyjną PPR i przeciwwagę dla niej) oraz na zewnątrz, dla nacisków wobec polskich władz pozostających na emigracji. Także w styczniu tego roku PPR utworzyła w kraju Krajową Radę Narodową, twór bez oparcia politycznego, który w założeniu komunistów miał być namiastką parlamentu i zarazem rządu. Gdy latem 1944 r. Stalin był pewny, że jego armie wkroczą już wkrótce do centralnej Polski i zdawał sobie sprawę, że nie zalegalizuje swoich podopiecznych przez włączenie ich do zrekonstruowanego rządu RP na uchodźstwie, zdecydował się na utworzenie, na bazie komunistów i kilku bardziej neutralnych polityków, PKWN, co nastąpiło w Moskwie – 20 lipca 1944 r. – a więc na dwa dni przed mityczną datą. Do Chełma członkowie PKWN przybyli dopiero 27 lipca.

Autor: Daniel Koreś