POSTACIE HISTORYCZNE, BIOGRAMY I ICH ZDJĘCIA

Edyta Stein (12.10.1891 - 9.08.1942) - urodzona we Wrocławiu w rodzinie żydowskiej, wybitna filozof, święta i męczennica kościoła katolickiego. Najmłodsza z siedmiorga dzieci Augusty i Zygfryda Stein. Studiowała na Uniwersytecie we Wrocławiu germanistykę, historię i psychologię pod kierunkiem Williama Sterna (twórca skali IQ), następnie w Getyndze u filozofa prof. Edmunda Husserla. W czasie I wojny światowej pracowała jako sanitariuszka w szpitalu wojskowym na Morawach. W 1916 r. obroniła pracę doktorską pod kierunkiem prof. Edmunda Husserla z zakresu fenomenologii. Starła się o pracę na którymś z uniwersytetów, jednak w tym czasie uczelnie niemieckie nie zatrudniały jeszcze kobiet. Pracowała jako nauczycielka w swoim dawnym gimnazjum we Wrocławiu, seminarium nauczycielskim w Spirze, w radio prowadząc serie wykładów i pogadanek. Zwolniona po dojściu Hitlera do władzy na podstawie ustaw norymberskich. W 1922 r. przeszła na katolicyzm, a następnie w 1933 r. wstąpiła do zakonu karmelitanek bosych w Kolonii i przyjęła imię Teresy Benedykty od Krzyża. W 1938 r. złożyła śluby wieczyste. Po wydarzeniach „nocy kryształowej” w Niemczech ze względu na swoje pochodzenie została przeniesiona do klasztoru w Echt w Holandii. Po zajęciu Holandii przez Niemcy, aresztowana 2 sierpnia 1942 i umieszczona w obozie Westerbork w Holandii, skąd transportem została przewieziona do obozu koncentracyjnego KL Auschwitz-Birkenau, gdzie zginęła w komorze gazowej 9 sierpnia 1942 r.
Kanonizowana 11 października 1998 r. przez papieża Jana Pawła II, patronka Europy. W swojej pracy naukowej oprócz fenomenologii zajmowała się m.in. filozofią św. Tomasza z Akwinu, mistycyzmem, dziełami św. Jana od Krzyża. Określana jest jako „filozof światła”. Miejsca we Wrocławiu związane ze św. Edytą Stein:

• dom rodzinny Stein ul. Nowowiejska 38
• groby rodziców na cmentarzu Żydowskim przy ul. Ślężnej
• Synagoga „Pod Białym Bocianem” ul. Włodkowica 7
• Szkoła im Wiktorii pl. bp. Nankera 1, następnie gimnazjum ul. Ks. J. Poniatowskiego (dziś I LO)
• Uniwersytet Wrocławski, Dom Steffensa ul. Kuźnicza 35
• Kościół św. Michała Archanioła ul. B. Prusa 78
• Most Uniwersytecki
• ul. Kuźnicza
• Hala 100-lecia

dr Ernest Strauss (1882–1960) - Niemiec, prawnik, absolwent Uniwersytetu Wrocławskiego, działa na rzecz Polonii Wrocławskiej. Prowadził prywatną kancelarię prawną. Współpracował z konsulatem RP. Dzięki żonie Ludwice Koszutskiej znał język polski i wielokrotnie bronił spraw Polaków przed sądami niemieckimi. Dla polskich studentów pochodzących z uboższych rodzin organizowali raz w miesiącu niedzielne obiady, spotkania na których rozmawiano po polsku i uczono zasad towarzyskich. W czasie wojny rodzina Strauss pomagał Polakom przywiezionym na roboty przymusowe. Po wojnie Ernest Strauss na własną prośbę otrzymał polskie obywatelstwo i pozostał we Wrocławiu. Córka Irena Staruss – Pyrek należała do grupy naukowo-kulturalnej odbudowującej po wojnie wrocławskie uczelnie wyższe.

Karl Hanke (1903–1945) - gauleiter Dolnego Śląska i komisarz obrony Rzeszy dla okręgu Dolnego Śląska z rozkazu Adolfa Hitlera. Podczas rządów Hankego opierających się na terrorze na mocy jego decyzji straconych zostało we Wrocławiu ponad tysiąc osób (m.in. wiceburmistrz Wrocławia W. Spielhagen ), przez co zyskał sobie przydomek kata z Breslau. W styczniu 1945 Hanke wydał rozkaz ewakuacji kilkuset tysięcy mieszkańców Wrocławia (dzieci i kobiety miały opuszczać miasto pieszo), przyczyniając się tym samym do śmierci dziesiątek tysięcy uchodźców z zimna, chorób i głodu. Pozostałą w mieście ludność cywilną, ok. 200.000 osób wykorzystywano do różnych prac fizycznych na podstawie zarządzenia o przymusowej pracy dla wszystkich osób w wieku od 12 do 60 lat. Był współinicjatorem wyburzenia tzw. „dzielnicy nauk” i budowy lotniska na dzisiejszym Pl. Grunwaldzkim. Przebywał w Festung Breslau niemal do samego zdobycia miasta przez Armię Czerwoną, jego siedziba mieściła się w piwnicach pałacu Hattzfeldów. W noc przed kapitulacją Festung Breslau z 5/6 maja opuścił miasto na pokładzie samolotu, startując spod Hali Stulecia. Według jednej z wersji został zastrzelony przez Czechów, wg innej przebywał w obozie na Syberii, istnieją też niepotwierdzone relacje na temat jego pobytu po 1945 roku w Argentynie.

Herman Niehoff (1897–1980) - od 7 marca do 6 maja 1945r. komendant Festung Breslau mianowany w miejsce Hansa von Alfena. Był odpowiedzialny, wspólnie z gauleiterem Karlem Hanke, za wprowadzenie we Wrocławiu obowiązku pracy ludności cywilnej od 12 do 60 roku życia. Sankcja za niedostosowanie się do rozporządzenia była kara śmierci. Pod komendanturą Niehoffa rozpoczęła się planowa i systematyczna zagłada miasta. Celem usprawnienia obrony miasta na rozkaz komendanta wypalano całe dzielnice, zwłaszcza zachodnie i południowe; rozpoczęto realizację planu budowy lotniska na dzisiejszym Pl. Grunwaldzkim wg projektu W. von Friedeburga, co oznaczało wyburzenie dzielnic mieszkaniowych, w tym tzw. dzielnicy naukowej, gmachu Archiwum Państwowego i kościołów na linii Most Grunwaldzki – Most Szczytnicki. Pierwotnie siedzibą dowództwa Festung Breslau było Wzgórze Partyzantów, potem centrum dowodzenia przeniesiono do Biblioteki Uniwersyteckiej na Piasku. 6 maja 1945 Herman Niehoffen podpisał akt kapitulacji Festung Breslau w willi Colonia. Do 1955 roku przebywał w niewoli radzieckiej, skąd powrócił do RFN na podstawie umowy repatriacyjnej.

Bolesław Drobner (1883-1968) - chemik, doktor filozofii. 14.03.1945 roku został powołany na stanowisko pierwszego polskiego Prezydenta Miasta Wrocławia, w praktyce urząd mógł objąć dopiero w maju, po kapitulacji Festung Breslau. Współorganizował polską administrację w mieście przejmowanym od Niemców. Był twórcą koncepcji utopijnej komunistycznej republiki, nigdy nie wcielonej w życie. Opowiadał się w niej za Wrocławiem jako miastem wydzielonym, autonomicznym, gdzie ludzie za wykonywaną pracę mieliby otrzymywać wszystko to co jest potrzebne do życia przy jednoczesnej eliminacji pieniądza (tzw. republika drobnerowska”). Wizja ta, podobnie jak i sprzeciw wobec grabieży i gwałtów dokonywanych przez Armię Czerwoną i zbyt duża samodzielność Prezydenta doprowadziły do usunięcia go z urzędu już trzy miesiące po objęciu stanowiska.

Władysław Zarembowicz (1918-1944) - ur. w Breslau zmarł w obozie koncentracyjnym Mauthausen. Harcerz od 1926, działacz Związku Polaków w Niemczech i innych organizacji polonijnych na terenie Niemiec, wielki patriota. Spokrewniony z wybitną działaczką polonijną w przedwojennym Wrocławiu - Anną Jasińską. Ostatni drużynowy Wrocławskiej Męskiej Drużyny Harcerskiej im. Króla Bolesława Chrobrego w latach 1937-39 w Breslau. Uczestnik I Kongresu Związku Polaków w Niemczech w Berlinie 1938 r. Niezwykle uzdolniony, posługiwał się kilkoma językami: polskim, niemieckim, francuskim, angielskim, znał też łacinę i grekę, grał na pianinie i na skrzypcach, wykazywał duże uzdolnienia plastyczne. Ze względów finansowych, po uzyskaniu małej matury podejmował się różnych prac zarobkowych: był kolporterem, kreślarzem, pracował w administracji miesięcznika "Młody Polak w Niemczech". Aresztowany przez gestapo 20 września 1939 roku, podczas pobytu w Kłodzku. Więziony w Kłodzku, Wrocławiu, w więzieniach w Brzegu i Wołowie oraz w Mauthausen, skąd już nie powrócił. Przesłane prochy matka złożyła w grobie babki, Franciszki Zarembowicz, na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ulicy Bujwida we Wrocławiu. Jego imię nosi Sportowa Szkoła Podstawowa nr 72 we Wrocławiu.

Anna Jasińska (1867-1957) - Pod koniec XIX wieku przeniosła się do Breslau. Wybitna działaczka polonijna i mniejszościowa. Należała m.in. do Towarzystwa Polsko-Katolickiego, Towarzystwa Kupców Polskich, Towarzystwa Polek, Koła Śpiewu "Harmonia", Związku Polaków w Niemczech. Utrzymywała się z prowadzenia niewielkiej pralni, przeznaczając znaczne środki na działalność Domu Polskiego w przedwojennym Wrocławiu. Szczególną uwagę poświęcała uczęszczającym do szkółki polskiej i Domu Polskiego dzieciom oraz polskim studentom uczącym się we Wrocławiu. Z ramienia Związku Polaków w Niemczech, który powstał w 1922r., opiekowała się wrocławskim oddziałem Towarzystwa Młodzieży Polskiej. Nazywana przez studentów "Mamusią Młodzieży", wspierała polską młodzież (bezpłatnie prała i naprawiała odzież, czasami dokarmiała, służyła radą i pomocą). Jej mieszkanie przy obecnej ulicy Kilińskiego było miejscem spotkań i prawdziwą ostoją polskości. Odznaczona w 1938 r. podczas I Kongresu Związku Polaków w Niemczech "Odznaką Wiary i Wytrwania" za propolską działalność, wytrwałość i wierną służbę Polsce. W okresie II wojny światowej, wspomagała Polaków pracujących w obozach pracy przymusowej na terenie Wrocławia. Po 1945r. mimo zasług i dalszej pracy społecznej, jako autochtonka nie otrzymała zabezpieczenia materialnego, utrzymywana przez siostrzenicę Annę Zarembowicz. Zmarła 7 października 1957 r., pochowana na cmentarzu św. Wawrzyńca przy ul. Bujwida. W dwa dni po śmierci została odznaczona Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Patronka Szkoły Podstawowej nr 63 od 1972 r.

ks. Paul Peikert (1884-1949) - w Festung Breslau wraz z cywilami pozostała także na własne życzenie część duchownych – tak protestanckich, jak i katolickich. Wśród nich był proboszcz parafii św. Maurycego leżącej na Przedmieściu Oławskim – ks. Paul Peikert. Przez cały okres walk o miasto trwał on przy swych wiernych, niosąc im pomoc i wsparcie w każdym dniu oblężenia, a zwłaszcza podczas tragicznego w skutkach dla najstarszej części miasta nalotu wielkanocnego, który obrócił w perzynę główne zabytki Wrocławia, w tym wrocławski Rynek, Stare Miasto, Ostrów Tumski z katedrą św. Jana Chrzciciela, a także kościół św. Maurycego. Ksiądz Peikert pisał podczas oblężenia dzienniki, które po wojnie doczekały się kilku polskich i niemieckich wydań, stając się najpełniejszym świadectwem tragedii, jaka dotknęła Wrocław w 1945 r. (autor: Tomasz Głowiński)

Franciszek Juszczak (1889-1976) - urodzony w Baranowie k. Kępna, zm. we Wrocławiu. Działacz polonijny, w latach 1922-39 kierownik wrocławskiego oddziału Związku Polaków
w Niemczech. Należał do Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Gostyniu gdzie pracował jako krawiec. W czasie I wojny światowej, zmobilizowany do armii niemieckiej brał udział w walkach na froncie wschodnim. Ranny, stracił nogę, został przewieziony do Breslau, gdzie zamieszkał. Po uzyskaniu tytułu mistrza krawieckiego otworzył zakład przy dzisiejszej ulicy Komandorskiej. Zaangażowany w życie Polonii wrocławskiej został mężem zaufania Związku Polaków w Niemczech na cały Dolny Śląsk, następnie prezesem dolnośląskiego ZPwN. Organizował liczne uroczystości, obchody świąt państwowych i religijnych dla Polaków mieszkających w Breslau, koncerty, mecze, zajęcia gimnastyczne i taneczne dla dzieci i młodzieży. Współtworzył i uczestniczył w licznych organizacjach społeczno-kulturalnych jak np. Towarzystwo Śpiewu „Harmonia”, Wrocławska Drużyna Harcerska im. Bolesława Chrobrego, Szkółka Polska. 6 marca 1938 r. przewodniczył delegacji dolnośląskiej na I kongres Związku Polaków w Niemczech w Berlinie, gdzie został tam odznaczony odznaką Wiary i Wytrwania. Od wiosny 1939 ukrywał się, aresztowany 2 września 1939 r. w Dusznikach za działalność na rzecz Polaków, zwolniony po krótkim czasie. W okresie wojny prowadził swój zakład krawiecki. Po zajęciu Wrocławia przez wojska polskie i radzieckie, jako przedstawiciel polonii, spotkał się z prezydentem Wrocławia Bolesławem Drobnerem. Pełnił funkcje ławnika, przewodniczącego komisji handlu i przemysłu w mieście. W okresie późniejszym był działaczem Polskiego Związku Zachodniego oraz Towarzystwa Rozwoju Ziem Zachodnich. W 1957 został prezesem Dolnośląskiej Izby Rzemieślniczej we Wrocławiu, funkcję tę sprawował aż do śmierci. Był zaangażowany w działalność Towarzystwa Miłośników Wrocławia, zwłaszcza w sekcję Dawnej Polonii Wrocławskiej. Za swoje zasługi był odznaczany m.in. Krzyżem Komandorskim i Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Mimo zasług jak wielu innych przedstawicieli przedwojennej Polonii wrocławskiej, ze względu na obcy akcent narożny był na szykany, niechęć i wrogość w powojennym Wrocławiu. Jego imię nosi Szkoła Podstawowa nr 25 we Wrocławiu, oraz ulice we Wrocławiu, Cieplicach i rodzinnym Baranowie. Spoczywa na Cmentarzu Osobowickim